http://www.wowessays.com/dbase/aa4/dli295.shtml
Trials and Tribulations of Ariel Dorfman
In the late 1950’s Chile was fighting a political war. Ariel Dorfman wrote many stories and essays dealing with the political oppression. Ariel Dorfman was exiled from Chile because of his writings, and struggled with his writing in Paris. With ambitions to return to his country he became one of the most significant Hispanic writers in the 20th century. Chile was going through a time of change. After the death of President Salvador Allende, Augusto Pinochet took over. Ariel worked for Allende and wrote many not so nice things about Pinochet. In 1973 Pinochet didn’t fire Dorfman, instead he just exiled Ariel from the country. After being exiled Dorfman went to Paris he came down with a case of writers block, which left him poor for a while. He eventually recovered and wrote many famous plays and poems. In one of his poems “He describes Latin America as an enigma a vibrant, sprawling, messy reality which did not itself know where it was or where it was going…a series of half-formed nations trapped in a history not of its own, trying to invent an alternative.” (Former Exiled Writer “Dorfman” 21) Born on May 6, 1942 in Buenos Aires, Argentina, Dorfman’s family was well aware of the horrors of war and the pain of exile, his Jewish grandparents fled the pogroms of Eastern Europe. At the age of two his family moved to New York City and he attended grade school there. When he was seven he began writing children’s fiction. He also expressed himself through painting. At the age of twelve he and his family moved to Chile where he completed his education, married, and in 1967 became a naturalized Chilean citizen. He attended graduate school in Berkley California in 1968 and 1969 and then he returned to Chile. As an adult Dorfman worked as an activist, journalist and writer. Dorfman actively protested against political oppression in Chile. When Chile’s democratically elected Allende and his Marxist government were overthrown in a coup by Augusto Pinochet in 1973 he found himself in opposition to those in power. Following Allende’s death, thousands of politicians, intellectuals, clergymen and writers, of which Dorfman was one, were expelled from Chile. Many famous and significant writings came from Dorfman. His writings include Windows, his Memoir Heading South Looking North: A Bilingual Journey, Death and the Maiden, along with many short stories and poems. His widely acclaimed novel Windows portrays a peasant woman whose male relatives including her husband, father and sons were abducted by the military. The novel shows the realistic, emotional strain and grief that disappearances put on the families of the missing. Knowing that this highly sensitive subject would probably prevent the book from being published in Chile, he devised a scheme to have Windows printed first in Europe under the pseudonym Eric Lohmann. He planned to have the novel published in Danish, French or German and then issued as a Spanish translation of a European novel. However, at the last minute the Spanish-language published backed out and the novel was ultimately released under Dorfman’s real name. After writing this novel, Dorfman wrote many poems focused on the same subject. Dorfman said, “all of my poems are ways of giving voices to those who have disappeared, and those who are left behind; I am a bridge between them. Words become a way of returning to your country—a cemetery, but also a resurrection ground.” (Contemporary Authors On Line “Dorfman” 1). Dorfman’s Memoir called Heading South Looking North: A Bilingual Journey outlines his escape and account of his years in Argentina as a cultural advisor and writer for Allende’s government. Dorfman said, “The book is very much an attempt to show what you do control and what you don’t control in your life”. (C.A.O.L “Dorfman” 1) In 1992 Dorfman wrote the play Death and the Maiden. This story was based on three main characters; Paulina is the wife of a lawyer asked to serve on a commission investigating the crimes under the previous government including her own brutal rape by a doctor. Through her husband, she meets the man she believes raped her. She kidnaps him and decides to place him on trial for crimes in her home. The play that was performed around London and New York was later produced as a film for which Dorfman gained worldwide recognition. After reading the interesting short story, The Rebellion of the Magical Rabbits, I decided to choose Ariel Dorfman as my significant twentieth century author. This story is about a pack of wolves that kill all the rabbits in the land. The leader of the pack of wolves declares himself king. He has a monkey, who is a photographer, take pictures of him so everyone in the land would know he was king. Everyone in the land knew that rabbits no longer existed and anyone who spoke of rabbits would have to answer to the king. In every picture the monkey took, rabbits appeared out of nowhere. The monkey using his photography skills fixed all the photos and gave them to the king, he also kept copies of the photos with the rabbits in them for his daughter. The king found the photos and thought that the monkey was a trader and tried to sabotage the pictures. The king wanted to kill the monkey but all of a sudden the lights went out and the monkey escaped. When the monkey woke up the next morning, he looked out the window and found the wolves hard at work; he saw the world was full of rabbits. Dorfman said, “This story describes the events that led to the fall of dictatorship.” (Dorfman “Rebellion” 462-474) Dorfman’s views on political oppression, the missing and Latin America caused him many trials and tribulations, but in the end they helped him become a significant, acclaimed writer of the 20th century. BibliographyWorked Cited Contemporary Authors On Line. The Gale Group, 2000.”Ariel Dorfman”. 1942. www.powerlibrary.com. 30 April 2001 Dorfman, Ariel. “The Rebellion of the Magical Rabbits.” World Writers Today. Ed. Bernadette Anand. Glenview, Illinois: Scott Foresman, 1995. 462-474. Duke-UNC Faculty News. “Ariel Dorfman.” 1997. www.duke.edu/web/faculty.html. May, 1 2001. Former Exiled Chilean Writer. “Ariel Dorfman.” April 21, 1998. www.dukenews.edu. May 1, 2001. Word Count: 986
6 Temmuz 2008 Pazar
Hatırla Sevgili'den Gazete Kesikleri
http://www.bianet.org/bianet/kategori/biamag/106410/hatirla-sevgiliden-gazete-kesikleri
Mesele Dergi - Mayıs 2008
Hatırla Sevgili'den Gazete Kesikleri
"Hatırla Sevgili" ekibinin muradı kalbi kanayanlarla alay etmek değildir herhalde. Yaptıkları, iyi niyetli yorumla, anılarımıza karşı özensizlik. Bunlar, yapımcı yaklaşımıyla hakikati aktarmanın zorluğunu gösteriyor. Taraf olmak gerekiyor çünkü.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
19 Nisan 2008, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
Julio Cortazar’ın "Gazete Kesikleri" öyküsü (1) Arjantin’e dair ama "tüm siyasal ve coğrafi enlemlerde süren şiddeti" hikaye eder aslında.
Öyküdeki yontucu, yontularının fotoğraflarından derlenecek albüme bir metin yazmasını ister yazardan. Şiddetle içli dışlı olmanın acı bilgisiyle anıların bulantısını, "telgraflar, mektuplar, ani susuşlarla iletilen günlük bütün korku birikimini" paylaşır iki Arjantinli sanatçı.
Yazar, yontucunun da yapmayı hedeflediği gibi yaşanmakta olan dehşeti yansıtırken şiddete uzak bir dil kurmak ister. Yontucu, "anılarımız öylesine kan yüklü ki bazen bu kana bir sınır koymaya, selinde boğulmamak için kana bir kanal oymaya kalkıştığımızda suçluluk duyuyoruz" diyerek ona hak verir ve Arjantin'den dostlarının gönderdiği, Paris gazetelerinde yayımlanan haberlerin kesiklerini gösterir yazara.
Gazete kesiklerindeki şiddetin acısı sözün bittiği, yontunun parçalandığı bir yere getirir o gece iki sanatçıyı. Uzağına düştükleri ülkelerinin acısıyla kavrularak konuşurlar:
"'Bundan hiçbir şey çıkmaz biliyorsun,' dedi yontucu kolunu havaya savurarak. 'Hiçbir şey Neomi, ben aylardır şu Allahın belası yontularla uğraşıyorum, sen kitap yazıyorsun, bu kadın zulme karşı çıkıyor, kongrelere, yuvarlak masa toplantılarına katılıyoruz, protestolar yayımlıyoruz, ama tam bir şeylerin değiştiğine inanacakken, iki dakika gazeteye göz gezdirmen gerçeği kavramana yetiyor işte, o zaman da...' 'Susar mısın, ben de aynı şeyleri düşünüyorum şu an'"
Yazar şöyle devam eder sözlerine:
"Ama olanları sineye çekmem onlara bir dayanışma telgrafı göndermek gibi falan olurdu, hem sen de biliyorsun, yarın sabah kalkınca hemen kolları sıvayıp yeni bir yontuya başlayacaksın, benim yazı makinemin başında olacağını düşüneceksin, her ne kadar sayıca çok azsak da, enikonu çok olduğumuza inanacaksın, güçler dengesindeki bozukluk, susmak için asla bir neden değildir, olmadı, olamaz da diyeceksin."
Cortazar’ın öyküsündeki gibi, Hatırla Sevgili’deki gazete kesiklerine iki dakika göz atmak bir dönemin gerçeğini kavramak için yeterli oluyor aslında.
Gazete kesikleri
1960’ların 1970’lerin gazete kesiklerine yansıyan şiddet, bugün de Türkiye’de bütün tezahürleriyle yaşanıyor. Çatışmaları yaratan nedenler ortadan kalkmadı, şiddet yapısal artık; hep burada, hep bizimle. Suçların bir kısmı alenileşti belki ama hakikat ortaya çıkmadı hâlâ. Suçların bazıları biliniyorsa da suçlular yargılanmadı, yargının kendisi hesaplaşılacak geçmişin bir parçası zaten.
Bu nedenle de, Türkiye’de, özellikle de bahsedilen döneme yapılacak her göndermenin, mutlaka hakikatin ortaya çıkarılmasına hizmet etmesi gerektiği düstur edinilmeli. 1970’lerin ikinci yarısında devletin ve devlet desteğiyle faşist çetelerin saldırıları sonucu ölen, yaralanan arkadaşlarımızın fotoğrafları, kanlı olaylar akıyor ekrandan.
Hepsi değilse de bazıları. Gazete kesiklerindeki bazı gerçeklere hiç değinmiyor tarafsız olma iddiasındaki Hatırla Sevgili, bazılarını ise yanlış aktarıyor.
Bir televizyon dizisinin "hakikat komisyonu" (2) işlevi üstlenmesi beklenmiyor elbette. Ama geçmişe dair söylenecek her söz kendi meşrebince, sözü edenin kendine yüklediği işlev her neyse o ölçüde hakikati dillendirmeyi hedeflemeli. Hakikatin ortaya çıkmasına hizmet etmeyen her sözün, geçmişin aklanmasına dönüşebileceği akılda tutulmalı.
"İyileşecek yaraları olduğu sürece, geçmiş bugün olarak kalır." (3)
Elbette biliyoruz, bir televizyon dizisinden öte bir şey değil Hatırla Sevgili. Böyle bir yapımdan ne geçmişin yaralarını sarması ne de geçmişi bütün ayrıntılarına inerek vermesi beklenebilir. Ama faillerle mağdurların hesaplaşmadığı bir geçmişin, aslında bugünümüzün hikayesini anlatma iddiasındaki bir televizyon dizisi bile olsa, sözüne özen göstermesini beklemek, en başta gazete kesiklerinden adı okunan arkadaşlarımızın hakkı.
Dizi danışmanlarından Fahri Aral’ın işine son verilmesi üzerine yapılan açıklamada tarafsızlık iddiasındaki yapımcı, "kırmamak ve incitmemek bizim açımızdan en önemlisi" demiş. 1970’lerden söz ederken sola yönelik devlet şiddetinin açıktan açığa ve faşist milisleri maşa olarak kullanarak uygulandığı bir kitlesel kırımdan bahsetmeden o yılları anlamanın da anlatmanın da imkanı yok.
Hatırla Sevgili dizisinde yapılanın sadece mütevazı bir hatırlatma olduğu, dönemi "taraf olmayan" ve "yargılamayan" bir gözle bugünkü nesillere aktarmayı amaçladıkları, tarihe şahitlik görevlerini ellerinden geldiği kadar tarafsızlıkla ve kimseyi kırmadan ve incitmeden sürdürmek zorunda olduklarını söyleyen dizinin proje yapımcısına hak verilebilir mi?
Tarafsızların işi çok zor, özellikle de 12 Eylül’ü aktarırken! 12 Eylül dönemini anlatmak daha zor çünkü 12 Mart’ı anlatmaktan. Bu zorluk, belki 1960’lardaki devrimcilerin büyük anılarını ve kahramanlar devrinin anlatımını, tüm acısına rağmen yine de mümkün kılan bir efsane aktarımı dilinin imkanlarının, 1970’lere gelince tıkanmasından kaynaklanıyordur.
12 Mart’ın anlatımında kullanılan dilin, hâlâ anlayamayanlara, anlamaya çalışmayanlara ve bitmiş tatsız bir hikaye gibi okumak isteyenlere 12 Eylül anlatılırken kifayetsiz kalışı belki de bundan. İmkansız bir tarafsızlık arayışıyla kurulmaya çalışılan yapıntı bir dilin kendi üzerine kapanıp dayanılamaz olanı bir de anlaşılamaz hale getiren kifayetsizliği tarafsızlık sanıyor.
Oysa 12 Eylül’ü, bir kitaba başlar gibi, ölen arkadaşlar gibi anlatmak lazım (4). Ve gayri meşru bir hukukun önünde suçlu ilan edilenleri tarafsızlık iddiasıyla yargılamadan anlatmak lazım o yılları… En zoru da, anlamsız bir masumiyet arayışına girip, aradığına rastlayamayınca da o dönemde anlatmaya değer bir şey bulamayan (5) yazarların kabahatine ortak olmadan anlatmak lazım o yılları… İç yakan bir masumiyeti beyhude arayışla (6) oyalanmadan o dönemin gerçeğini görmek ve anlatmak gerekli.
Devlet ve faşist çeteler eliyle örgütlenen sürek avını… Solu ve muhalefeti topyekün ortadan kaldırma savaşını…
"Bütün acılara ve ölümlere rağmen bizim için yine de o kadar şen olan hayatı, kimsenin kendi dertlerinden ve acılarından başkasına kulak vermediği bir karanlığa dönüşüverdiğini... Çığlıkları yutan feryatları duyulmaz kılan o korkunç sessizliğe gömüldüğünü..." (7)
Hatırlanması en çok gereken o şenlik duygusunu… Bunları anlatmak gerek işte. Tarafsızcılık oynamadan hem de!
Tarafsızcılık oyunu
Hatırla Sevgili’nin 32. Bölümünde, 1969’daki Kanlı Pazar olaylarını İlim Yayma Cemiyeti’nin yarattığını söyleyen Deniz Gezmiş’in repliği, İlim Yayma Cemiyeti’ni "kırmış ve incitmiş". Düzeltilmesini istemişler bu "hatanın". Dizi yapım ekibi, Fahri Aral’ı sorumlu tutmuş İlim Yayma Cemiyeti’nin "kırılmış ve incinmiş" olmasından, işine son verilmiş Aral’ın (8).
İki kişinin yaşamını yitirdiği, onlarca kişinin yaralandığı Kanlı Pazar öncesi, 15 Şubat 1969’da Bugün gazetesinde, "Büyük fırtına patlamak üzeredir, Müslümanlar ile kızıl kafirler arasında topyekün savaş kaçınılmaz hale gelmiştir... Müslüman kardeşim, sen bu savaşta bitaraf kalamazsın. Sağ kalırsa gazi olur, canını verirse şehitlik şerefini kazanır" demiş Nur cemaati liderlerinden Mehmet Şevki Eygi.
Eygi’nin 12 Mart 2008’de bir TV kanalında "Deniz Gezmiş'in kötü amaçlı silahlı bir grubun üyesi" olduğunu iddia edecek kadar pervasız tarafgirliği elbette şaşırtmıyor kimseyi. Eygi’nin o zaman da şimdi de tarafı olduğu savaşı, "tarafsızlıkla" anlatma gayreti ve Eygi gibilerin kırılan gönlünü almadaki bitaraflık fazlası şaşırtıyor ama bizi.
Yakın geçmişimizden konuşmaya kalkıştığımızda, "sadece mütevazi bir hatırlatmanın" kabına sığamayacak kadar geniş ve hesaplaşılamadığı için de daralan bir geçmemiş zamandan bahsedildiğini hatırlamak gerekiyor öncelikle. Geçmiş o kadar bugünle iç içe ki, Hakan Yurdakuler’den ve katledilen onlarca devrimci arkadaşımızdan bahsederken, biz geçmiş zaman cümlesi bile kuramıyoruz hâlâ.
Hakan’ın mezarı başında 8 Nisan 2008’de yapılan anmada açılan pankartta yazdığı gibi, "Hakan Yurdakuler Devrimcidir" diyoruz, devrimciydi diyerek onu geçmişe göndermeye dilimiz varmıyor çünkü.
"Hakan Yurdakuler Devrimcidir"
"Bir akşam, Siyasal'da Hakan Yurdakuler öldürülmüştü, sokaktan geçenler -gece vakti- 'Hakanlar ölmez' deyip, kahkahalarla gülüyor, sonra kurt -ya da köpek- gibi uluyorlardı. Biz sindik. Cebimizde silah olacak gibi organize değildik. Olsaydı vurmazsam puşttum! Öfke, böyle bir şeydi. Kalbimizi kanatıyorlardı. Onların da kanıyor muydu; bilemem; ama kalbi kanayanlarla alay ediyorlardı!" (9)
Hatırla Sevgili dizisi yapım ekibinin muradı yanlışlarıyla kalbimizi kanatmak değildir herhalde. Kalbi kanayanlarla alay etmek de değildir niyetleri muhtemelen yapımcıların. Yaptıkları, iyi niyetli bir yorumla, özenle koruduğumuz anılara karşı özensizliktir.
Hatırla Sevgili dizisinin 4 Nisan 2008'de yayınlanan bölümünde "SBF öğrencisi ülkücü Hakan Yurdakuler'in öldürüldüğü" aktarılmıştı. Bu aktarım, kurgusal özelliklerinden çok, bir dönem belgeseli olma niteliği ön plana çıkan bu dizi için affedilmez bir yanlıştı. Yurdakuler’in SBF'yi basan faşistlerce ölümünü protesto eden öğrencilerin üzerine Kurtuluş’ta polislerin açılan ateş sonucu ölen Burhan Barın ve Eşari Oran’ın adlarının bile anılmaması ise yanlış değil büyük ayıptı.
Yapımcıların yanlışlarını düzeltme adı altında yaptıkları hakikati yansıtmaktan uzaktı. Ayıplarının ise belli ki farkında değildiler, Burhan ve Eşari'nin katledilmesinden bahsedilmedi bile düzeltmede. Üstelik 8 Nisan 2008'de, Hakan’ın 32. ölüm yıldönümünde ATV Avrupa yayınında Yurdakuler’le ilgili düzeltme yapılmadan, yanlışıyla yayınlandı dizi.
Devrimci arkadaşımız Hakan Yurdakuler'in katledilmesi, 1970'lerin ikinci yarısında eğitim kurumlarının faşistleştirilme çabasının ve bunun gerçekleştirilemediği SBF gibi kurumlarda da sindirme harekatının adımlarından biriydi. Özrün esas konusu bu olmalıydı vurgulanması gereken buydu, es geçilen bu oldu.
Dizinin 11 Nisan 2008'de yayınlanan bölümünde ise faşist para-militer çetelerin, başbuğlarının barışçıl çağrılarını (!) kulak ardı eden söz dinlemez hayta çocuklar gibi sunulması dönemi aktarmadaki belki de en vahim çarpıtmaydı. Bir arkadaşımın çok güzel tanımıyla, "Neresi siyasi parti, neresi mafya, neresi milliyetçi, neresi faşist, neresi devlet ricali, neresi çakal tetikçi, neresi gizli servis, neresi dernek olduğu belli olmayan küçüğünden büyüğüne ergenekonik yapılar. 30-40 yıl önce solcuların dediği gibi.. resmi, sivil faşist güçler..., gelmiş günümüzde Susurluklar, Ergenekonlar olarak sapır sapır, kör gözüm parmağına, ortaya dökülmüş, Kurtlar Vadisi neredeyse bire bir yüksek iktidar ilişkilerini anlatıp duruyor."
O günlerin günümüze mirası, bu yapı işte. Dizide ise o mirası bugünlere bırakan dönemin özellikleri, başbuğlarının yavrukurtlara söz geçirememesi ve münferit itaatsizlikler gibi aktarılıyor. 1970’lerde devlet eliyle örgütlenen faşist milislerin ilerici ve devrimcilere saldırıları doğru anlatmak istiyorlarsa, yapımcıların bazı tarafsız(!) danışmanlarına hiç danışmamaları daha uygun olacaktır.
Hakikat, taraf olmayı gerektiriyor...
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın son sözlerindeki tahrifatın niteliği ve dönemi aktarırken satır aralarına itelenen, aktarılmayan 15-16 Haziran İşçi Direnişi gibi olaylar, Hakan Yurdakuler, Burhan Barın ve Eşari Oran’ın katledilmesinin yanlış ve eksik aktarılması… Bütün bunlar, dizi yapımcılarının yaklaşımıyla hakikati aktarmanın zorluğunu gösteriyor. Hakikat, taraf olmayı gerektiriyor çünkü.
Hakkında yorum yapılan tarih devrini tamamlamış, adına kurulmuş bir mahkemede şahitlik edilecek, karşısında tarafsız kalınabilecek bir olaylar yığını değil. Tarafsızca şahitlik edilebilmesi için koşullar oluşmadı, mahkeme kurulmadı, bahsedilen dönem daha yargılanmadı, şahitlerin çağırılması için henüz çok erken.
Gazete Kesikleri'ndeki yazarın dediği gibi, her ne kadar sayıca azsak da çok olduğumuza inancımız tam hâlâ ve güçler dengesindeki bozukluk susmak için asla bir neden değildir elbette. Konuşmak gerek, geçmişe dair edilecek her sözün yalanı bozması gerek. Konuşmak bunun için gerekli.
Ama Hakan vurulduğu gece sokaklarda acımızla alay eden faşistlere duyduğumuz öfkeyle konuşmalı. O öfkeyi duymuyorsak da eğer, Cortazar’ın öyküsündeki gibi, faşistlere bir dayanışma telgrafı göndermektense, susmalı. (FÇ/GG)
Dipnotlar
(1) Julio Cortázar, Mırıldandığım Öyküler, “Gazete Kesikleri”, Can Yayınları, 1997, s.59-74
(2) Mithat Sancar, Geçmişle Hesaplaşma, Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne, İletişim Yayınları, 2007, s. 99-161. Kitapta, Hatırlama Komisyonları ve geçmişle hesaplaşmanın hedef ve sonuçları anlatılırken, hakikat hakkı vurgulanmış.
(3) The Rose Garden filminden, aktaran Mithat Sancar, Geçmişle Hesaplaşma.
(4) Şöhret Baltaş’ın “Koşarken Yavaşlar Gibi”de (Kanat Kitap, 2007), Ayşegül Devecioğlu’nun “Kuş Diline Öykünen”de (Metis Yayınları, 2004) anlattıkları gibi anlatmak gerek o dönemi. Şenliği ve acıyı anlatmak gerek.
(5) Yarın Yarın'dan 'Küçük Oyuncu'ya birçok kitabında 12 Mart’ın olduğunu ama 12 Eylül’ün olmadığını söyleyip 12 Eylül kendisine hiçbir zaman ilham vermediğini belirtir Müge İplikçi’yle söyleşisinde Pınar Kür. Söyleşi şöyle devam eder: "12 Mart niye verdi bu ilhamı onu söyleyeyim. Bir kere yaşım daha yakındı onlara. Bir de onlar gerçekten çok idealist ve çok masumdular. O masumiyetleri insanın içini yakar. Bir tek adam öldürülmedi 12 Mart'ta. Yani devlet öldürdü de. Bir tek insanı öldürmeden asıldı bu çocuklar, bombalandılar. Sinan, Deniz, Hüseyin, Yusuf, Mahir... Bunlar benim içimi yakan olaylardır. 12 Eylül'de kimse benim içimi yakmadı. Orada da gençler öldü ama onlar biraz yırtıcı geldi bana. 12 Mart'ta olan o masumiyet yoktu onlarda." Radikal Kitap Eki, 3 Nisan 2004 tarihli 163. sayısında Pınar Kür'ün Müge İplikçi'yle söyleşisi.
(6)Tek adamın öldürülmediği bir dönem arayışıyla 1970’lerdeki masumiyet yokluğundan yakınanlar ve için için suçladıkları devrimcilere öfkelerini dile getirirken emniyet mensubu üslubu kullanmaktan kaçınmayanlar Bahçelievler, Maraş, Çorum, Malatya katliamlarını hatırlamalı. Hangi masumiyeti aradıklarını ve onları neden bir türlü anlatamadıklarını sormalılar kendilerine. Haydar Ergülen’in dediği gibi: “içimizi yakmaları için efsane olmaları mı gerekiyordu?”
Ayşegül Devecioğlu; Haydar Ergülen; Merdan Yanardağ; Şükrü Argın, Nostalji ile Ütopya Arasında, “Sol Melankoli, Aktif Unutma ve Yeni bir Başlangıç”, İletişim Yayınları, 2003, s. 239-253; Şükrü Argın, “Edebiyat 12 Eylül’ü Kalben Destekledi”, Mesele, Eylül 2007; Hasan Bülent Kahraman, “Romanın Etiği: Yazmak ya da Susmak”, Mesele, Eylül 2007.
(7) Ayşegül Devecioğlu.
(8) Hatırla Sevgili, Hatırlatma Danışman (bianet)
(9) Reha Mağden, 11 Nisan 2005, “Ayartarak İşleyen Turuncu” (Birgün gazetesi)
Mesele Dergi - Mayıs 2008
Hatırla Sevgili'den Gazete Kesikleri
"Hatırla Sevgili" ekibinin muradı kalbi kanayanlarla alay etmek değildir herhalde. Yaptıkları, iyi niyetli yorumla, anılarımıza karşı özensizlik. Bunlar, yapımcı yaklaşımıyla hakikati aktarmanın zorluğunu gösteriyor. Taraf olmak gerekiyor çünkü.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
19 Nisan 2008, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
Julio Cortazar’ın "Gazete Kesikleri" öyküsü (1) Arjantin’e dair ama "tüm siyasal ve coğrafi enlemlerde süren şiddeti" hikaye eder aslında.
Öyküdeki yontucu, yontularının fotoğraflarından derlenecek albüme bir metin yazmasını ister yazardan. Şiddetle içli dışlı olmanın acı bilgisiyle anıların bulantısını, "telgraflar, mektuplar, ani susuşlarla iletilen günlük bütün korku birikimini" paylaşır iki Arjantinli sanatçı.
Yazar, yontucunun da yapmayı hedeflediği gibi yaşanmakta olan dehşeti yansıtırken şiddete uzak bir dil kurmak ister. Yontucu, "anılarımız öylesine kan yüklü ki bazen bu kana bir sınır koymaya, selinde boğulmamak için kana bir kanal oymaya kalkıştığımızda suçluluk duyuyoruz" diyerek ona hak verir ve Arjantin'den dostlarının gönderdiği, Paris gazetelerinde yayımlanan haberlerin kesiklerini gösterir yazara.
Gazete kesiklerindeki şiddetin acısı sözün bittiği, yontunun parçalandığı bir yere getirir o gece iki sanatçıyı. Uzağına düştükleri ülkelerinin acısıyla kavrularak konuşurlar:
"'Bundan hiçbir şey çıkmaz biliyorsun,' dedi yontucu kolunu havaya savurarak. 'Hiçbir şey Neomi, ben aylardır şu Allahın belası yontularla uğraşıyorum, sen kitap yazıyorsun, bu kadın zulme karşı çıkıyor, kongrelere, yuvarlak masa toplantılarına katılıyoruz, protestolar yayımlıyoruz, ama tam bir şeylerin değiştiğine inanacakken, iki dakika gazeteye göz gezdirmen gerçeği kavramana yetiyor işte, o zaman da...' 'Susar mısın, ben de aynı şeyleri düşünüyorum şu an'"
Yazar şöyle devam eder sözlerine:
"Ama olanları sineye çekmem onlara bir dayanışma telgrafı göndermek gibi falan olurdu, hem sen de biliyorsun, yarın sabah kalkınca hemen kolları sıvayıp yeni bir yontuya başlayacaksın, benim yazı makinemin başında olacağını düşüneceksin, her ne kadar sayıca çok azsak da, enikonu çok olduğumuza inanacaksın, güçler dengesindeki bozukluk, susmak için asla bir neden değildir, olmadı, olamaz da diyeceksin."
Cortazar’ın öyküsündeki gibi, Hatırla Sevgili’deki gazete kesiklerine iki dakika göz atmak bir dönemin gerçeğini kavramak için yeterli oluyor aslında.
Gazete kesikleri
1960’ların 1970’lerin gazete kesiklerine yansıyan şiddet, bugün de Türkiye’de bütün tezahürleriyle yaşanıyor. Çatışmaları yaratan nedenler ortadan kalkmadı, şiddet yapısal artık; hep burada, hep bizimle. Suçların bir kısmı alenileşti belki ama hakikat ortaya çıkmadı hâlâ. Suçların bazıları biliniyorsa da suçlular yargılanmadı, yargının kendisi hesaplaşılacak geçmişin bir parçası zaten.
Bu nedenle de, Türkiye’de, özellikle de bahsedilen döneme yapılacak her göndermenin, mutlaka hakikatin ortaya çıkarılmasına hizmet etmesi gerektiği düstur edinilmeli. 1970’lerin ikinci yarısında devletin ve devlet desteğiyle faşist çetelerin saldırıları sonucu ölen, yaralanan arkadaşlarımızın fotoğrafları, kanlı olaylar akıyor ekrandan.
Hepsi değilse de bazıları. Gazete kesiklerindeki bazı gerçeklere hiç değinmiyor tarafsız olma iddiasındaki Hatırla Sevgili, bazılarını ise yanlış aktarıyor.
Bir televizyon dizisinin "hakikat komisyonu" (2) işlevi üstlenmesi beklenmiyor elbette. Ama geçmişe dair söylenecek her söz kendi meşrebince, sözü edenin kendine yüklediği işlev her neyse o ölçüde hakikati dillendirmeyi hedeflemeli. Hakikatin ortaya çıkmasına hizmet etmeyen her sözün, geçmişin aklanmasına dönüşebileceği akılda tutulmalı.
"İyileşecek yaraları olduğu sürece, geçmiş bugün olarak kalır." (3)
Elbette biliyoruz, bir televizyon dizisinden öte bir şey değil Hatırla Sevgili. Böyle bir yapımdan ne geçmişin yaralarını sarması ne de geçmişi bütün ayrıntılarına inerek vermesi beklenebilir. Ama faillerle mağdurların hesaplaşmadığı bir geçmişin, aslında bugünümüzün hikayesini anlatma iddiasındaki bir televizyon dizisi bile olsa, sözüne özen göstermesini beklemek, en başta gazete kesiklerinden adı okunan arkadaşlarımızın hakkı.
Dizi danışmanlarından Fahri Aral’ın işine son verilmesi üzerine yapılan açıklamada tarafsızlık iddiasındaki yapımcı, "kırmamak ve incitmemek bizim açımızdan en önemlisi" demiş. 1970’lerden söz ederken sola yönelik devlet şiddetinin açıktan açığa ve faşist milisleri maşa olarak kullanarak uygulandığı bir kitlesel kırımdan bahsetmeden o yılları anlamanın da anlatmanın da imkanı yok.
Hatırla Sevgili dizisinde yapılanın sadece mütevazı bir hatırlatma olduğu, dönemi "taraf olmayan" ve "yargılamayan" bir gözle bugünkü nesillere aktarmayı amaçladıkları, tarihe şahitlik görevlerini ellerinden geldiği kadar tarafsızlıkla ve kimseyi kırmadan ve incitmeden sürdürmek zorunda olduklarını söyleyen dizinin proje yapımcısına hak verilebilir mi?
Tarafsızların işi çok zor, özellikle de 12 Eylül’ü aktarırken! 12 Eylül dönemini anlatmak daha zor çünkü 12 Mart’ı anlatmaktan. Bu zorluk, belki 1960’lardaki devrimcilerin büyük anılarını ve kahramanlar devrinin anlatımını, tüm acısına rağmen yine de mümkün kılan bir efsane aktarımı dilinin imkanlarının, 1970’lere gelince tıkanmasından kaynaklanıyordur.
12 Mart’ın anlatımında kullanılan dilin, hâlâ anlayamayanlara, anlamaya çalışmayanlara ve bitmiş tatsız bir hikaye gibi okumak isteyenlere 12 Eylül anlatılırken kifayetsiz kalışı belki de bundan. İmkansız bir tarafsızlık arayışıyla kurulmaya çalışılan yapıntı bir dilin kendi üzerine kapanıp dayanılamaz olanı bir de anlaşılamaz hale getiren kifayetsizliği tarafsızlık sanıyor.
Oysa 12 Eylül’ü, bir kitaba başlar gibi, ölen arkadaşlar gibi anlatmak lazım (4). Ve gayri meşru bir hukukun önünde suçlu ilan edilenleri tarafsızlık iddiasıyla yargılamadan anlatmak lazım o yılları… En zoru da, anlamsız bir masumiyet arayışına girip, aradığına rastlayamayınca da o dönemde anlatmaya değer bir şey bulamayan (5) yazarların kabahatine ortak olmadan anlatmak lazım o yılları… İç yakan bir masumiyeti beyhude arayışla (6) oyalanmadan o dönemin gerçeğini görmek ve anlatmak gerekli.
Devlet ve faşist çeteler eliyle örgütlenen sürek avını… Solu ve muhalefeti topyekün ortadan kaldırma savaşını…
"Bütün acılara ve ölümlere rağmen bizim için yine de o kadar şen olan hayatı, kimsenin kendi dertlerinden ve acılarından başkasına kulak vermediği bir karanlığa dönüşüverdiğini... Çığlıkları yutan feryatları duyulmaz kılan o korkunç sessizliğe gömüldüğünü..." (7)
Hatırlanması en çok gereken o şenlik duygusunu… Bunları anlatmak gerek işte. Tarafsızcılık oynamadan hem de!
Tarafsızcılık oyunu
Hatırla Sevgili’nin 32. Bölümünde, 1969’daki Kanlı Pazar olaylarını İlim Yayma Cemiyeti’nin yarattığını söyleyen Deniz Gezmiş’in repliği, İlim Yayma Cemiyeti’ni "kırmış ve incitmiş". Düzeltilmesini istemişler bu "hatanın". Dizi yapım ekibi, Fahri Aral’ı sorumlu tutmuş İlim Yayma Cemiyeti’nin "kırılmış ve incinmiş" olmasından, işine son verilmiş Aral’ın (8).
İki kişinin yaşamını yitirdiği, onlarca kişinin yaralandığı Kanlı Pazar öncesi, 15 Şubat 1969’da Bugün gazetesinde, "Büyük fırtına patlamak üzeredir, Müslümanlar ile kızıl kafirler arasında topyekün savaş kaçınılmaz hale gelmiştir... Müslüman kardeşim, sen bu savaşta bitaraf kalamazsın. Sağ kalırsa gazi olur, canını verirse şehitlik şerefini kazanır" demiş Nur cemaati liderlerinden Mehmet Şevki Eygi.
Eygi’nin 12 Mart 2008’de bir TV kanalında "Deniz Gezmiş'in kötü amaçlı silahlı bir grubun üyesi" olduğunu iddia edecek kadar pervasız tarafgirliği elbette şaşırtmıyor kimseyi. Eygi’nin o zaman da şimdi de tarafı olduğu savaşı, "tarafsızlıkla" anlatma gayreti ve Eygi gibilerin kırılan gönlünü almadaki bitaraflık fazlası şaşırtıyor ama bizi.
Yakın geçmişimizden konuşmaya kalkıştığımızda, "sadece mütevazi bir hatırlatmanın" kabına sığamayacak kadar geniş ve hesaplaşılamadığı için de daralan bir geçmemiş zamandan bahsedildiğini hatırlamak gerekiyor öncelikle. Geçmiş o kadar bugünle iç içe ki, Hakan Yurdakuler’den ve katledilen onlarca devrimci arkadaşımızdan bahsederken, biz geçmiş zaman cümlesi bile kuramıyoruz hâlâ.
Hakan’ın mezarı başında 8 Nisan 2008’de yapılan anmada açılan pankartta yazdığı gibi, "Hakan Yurdakuler Devrimcidir" diyoruz, devrimciydi diyerek onu geçmişe göndermeye dilimiz varmıyor çünkü.
"Hakan Yurdakuler Devrimcidir"
"Bir akşam, Siyasal'da Hakan Yurdakuler öldürülmüştü, sokaktan geçenler -gece vakti- 'Hakanlar ölmez' deyip, kahkahalarla gülüyor, sonra kurt -ya da köpek- gibi uluyorlardı. Biz sindik. Cebimizde silah olacak gibi organize değildik. Olsaydı vurmazsam puşttum! Öfke, böyle bir şeydi. Kalbimizi kanatıyorlardı. Onların da kanıyor muydu; bilemem; ama kalbi kanayanlarla alay ediyorlardı!" (9)
Hatırla Sevgili dizisi yapım ekibinin muradı yanlışlarıyla kalbimizi kanatmak değildir herhalde. Kalbi kanayanlarla alay etmek de değildir niyetleri muhtemelen yapımcıların. Yaptıkları, iyi niyetli bir yorumla, özenle koruduğumuz anılara karşı özensizliktir.
Hatırla Sevgili dizisinin 4 Nisan 2008'de yayınlanan bölümünde "SBF öğrencisi ülkücü Hakan Yurdakuler'in öldürüldüğü" aktarılmıştı. Bu aktarım, kurgusal özelliklerinden çok, bir dönem belgeseli olma niteliği ön plana çıkan bu dizi için affedilmez bir yanlıştı. Yurdakuler’in SBF'yi basan faşistlerce ölümünü protesto eden öğrencilerin üzerine Kurtuluş’ta polislerin açılan ateş sonucu ölen Burhan Barın ve Eşari Oran’ın adlarının bile anılmaması ise yanlış değil büyük ayıptı.
Yapımcıların yanlışlarını düzeltme adı altında yaptıkları hakikati yansıtmaktan uzaktı. Ayıplarının ise belli ki farkında değildiler, Burhan ve Eşari'nin katledilmesinden bahsedilmedi bile düzeltmede. Üstelik 8 Nisan 2008'de, Hakan’ın 32. ölüm yıldönümünde ATV Avrupa yayınında Yurdakuler’le ilgili düzeltme yapılmadan, yanlışıyla yayınlandı dizi.
Devrimci arkadaşımız Hakan Yurdakuler'in katledilmesi, 1970'lerin ikinci yarısında eğitim kurumlarının faşistleştirilme çabasının ve bunun gerçekleştirilemediği SBF gibi kurumlarda da sindirme harekatının adımlarından biriydi. Özrün esas konusu bu olmalıydı vurgulanması gereken buydu, es geçilen bu oldu.
Dizinin 11 Nisan 2008'de yayınlanan bölümünde ise faşist para-militer çetelerin, başbuğlarının barışçıl çağrılarını (!) kulak ardı eden söz dinlemez hayta çocuklar gibi sunulması dönemi aktarmadaki belki de en vahim çarpıtmaydı. Bir arkadaşımın çok güzel tanımıyla, "Neresi siyasi parti, neresi mafya, neresi milliyetçi, neresi faşist, neresi devlet ricali, neresi çakal tetikçi, neresi gizli servis, neresi dernek olduğu belli olmayan küçüğünden büyüğüne ergenekonik yapılar. 30-40 yıl önce solcuların dediği gibi.. resmi, sivil faşist güçler..., gelmiş günümüzde Susurluklar, Ergenekonlar olarak sapır sapır, kör gözüm parmağına, ortaya dökülmüş, Kurtlar Vadisi neredeyse bire bir yüksek iktidar ilişkilerini anlatıp duruyor."
O günlerin günümüze mirası, bu yapı işte. Dizide ise o mirası bugünlere bırakan dönemin özellikleri, başbuğlarının yavrukurtlara söz geçirememesi ve münferit itaatsizlikler gibi aktarılıyor. 1970’lerde devlet eliyle örgütlenen faşist milislerin ilerici ve devrimcilere saldırıları doğru anlatmak istiyorlarsa, yapımcıların bazı tarafsız(!) danışmanlarına hiç danışmamaları daha uygun olacaktır.
Hakikat, taraf olmayı gerektiriyor...
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın son sözlerindeki tahrifatın niteliği ve dönemi aktarırken satır aralarına itelenen, aktarılmayan 15-16 Haziran İşçi Direnişi gibi olaylar, Hakan Yurdakuler, Burhan Barın ve Eşari Oran’ın katledilmesinin yanlış ve eksik aktarılması… Bütün bunlar, dizi yapımcılarının yaklaşımıyla hakikati aktarmanın zorluğunu gösteriyor. Hakikat, taraf olmayı gerektiriyor çünkü.
Hakkında yorum yapılan tarih devrini tamamlamış, adına kurulmuş bir mahkemede şahitlik edilecek, karşısında tarafsız kalınabilecek bir olaylar yığını değil. Tarafsızca şahitlik edilebilmesi için koşullar oluşmadı, mahkeme kurulmadı, bahsedilen dönem daha yargılanmadı, şahitlerin çağırılması için henüz çok erken.
Gazete Kesikleri'ndeki yazarın dediği gibi, her ne kadar sayıca azsak da çok olduğumuza inancımız tam hâlâ ve güçler dengesindeki bozukluk susmak için asla bir neden değildir elbette. Konuşmak gerek, geçmişe dair edilecek her sözün yalanı bozması gerek. Konuşmak bunun için gerekli.
Ama Hakan vurulduğu gece sokaklarda acımızla alay eden faşistlere duyduğumuz öfkeyle konuşmalı. O öfkeyi duymuyorsak da eğer, Cortazar’ın öyküsündeki gibi, faşistlere bir dayanışma telgrafı göndermektense, susmalı. (FÇ/GG)
Dipnotlar
(1) Julio Cortázar, Mırıldandığım Öyküler, “Gazete Kesikleri”, Can Yayınları, 1997, s.59-74
(2) Mithat Sancar, Geçmişle Hesaplaşma, Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne, İletişim Yayınları, 2007, s. 99-161. Kitapta, Hatırlama Komisyonları ve geçmişle hesaplaşmanın hedef ve sonuçları anlatılırken, hakikat hakkı vurgulanmış.
(3) The Rose Garden filminden, aktaran Mithat Sancar, Geçmişle Hesaplaşma.
(4) Şöhret Baltaş’ın “Koşarken Yavaşlar Gibi”de (Kanat Kitap, 2007), Ayşegül Devecioğlu’nun “Kuş Diline Öykünen”de (Metis Yayınları, 2004) anlattıkları gibi anlatmak gerek o dönemi. Şenliği ve acıyı anlatmak gerek.
(5) Yarın Yarın'dan 'Küçük Oyuncu'ya birçok kitabında 12 Mart’ın olduğunu ama 12 Eylül’ün olmadığını söyleyip 12 Eylül kendisine hiçbir zaman ilham vermediğini belirtir Müge İplikçi’yle söyleşisinde Pınar Kür. Söyleşi şöyle devam eder: "12 Mart niye verdi bu ilhamı onu söyleyeyim. Bir kere yaşım daha yakındı onlara. Bir de onlar gerçekten çok idealist ve çok masumdular. O masumiyetleri insanın içini yakar. Bir tek adam öldürülmedi 12 Mart'ta. Yani devlet öldürdü de. Bir tek insanı öldürmeden asıldı bu çocuklar, bombalandılar. Sinan, Deniz, Hüseyin, Yusuf, Mahir... Bunlar benim içimi yakan olaylardır. 12 Eylül'de kimse benim içimi yakmadı. Orada da gençler öldü ama onlar biraz yırtıcı geldi bana. 12 Mart'ta olan o masumiyet yoktu onlarda." Radikal Kitap Eki, 3 Nisan 2004 tarihli 163. sayısında Pınar Kür'ün Müge İplikçi'yle söyleşisi.
(6)Tek adamın öldürülmediği bir dönem arayışıyla 1970’lerdeki masumiyet yokluğundan yakınanlar ve için için suçladıkları devrimcilere öfkelerini dile getirirken emniyet mensubu üslubu kullanmaktan kaçınmayanlar Bahçelievler, Maraş, Çorum, Malatya katliamlarını hatırlamalı. Hangi masumiyeti aradıklarını ve onları neden bir türlü anlatamadıklarını sormalılar kendilerine. Haydar Ergülen’in dediği gibi: “içimizi yakmaları için efsane olmaları mı gerekiyordu?”
Ayşegül Devecioğlu; Haydar Ergülen; Merdan Yanardağ; Şükrü Argın, Nostalji ile Ütopya Arasında, “Sol Melankoli, Aktif Unutma ve Yeni bir Başlangıç”, İletişim Yayınları, 2003, s. 239-253; Şükrü Argın, “Edebiyat 12 Eylül’ü Kalben Destekledi”, Mesele, Eylül 2007; Hasan Bülent Kahraman, “Romanın Etiği: Yazmak ya da Susmak”, Mesele, Eylül 2007.
(7) Ayşegül Devecioğlu.
(8) Hatırla Sevgili, Hatırlatma Danışman (bianet)
(9) Reha Mağden, 11 Nisan 2005, “Ayartarak İşleyen Turuncu” (Birgün gazetesi)
Ölü Bir Arkadaşa... Hakan Şenyuva için
Ölü Bir Arkadaşa
Füsun Çiçekoğlu
Mesele Dergi - Temmuz 2008
1970'lerde katledilen Siyasallı devrimciler için 14 Haziran'da, Ankara'da yapılan anma toplantısı, sürgünde olmanın tanıdık sızısını, bir zamanlar dilimizin konuşulduğu yerden ve zamandan sürülmüş olmanın ağrısını dindirmese de farklılaştıran bir buluşmaydı. Her yıl olduğu gibi bu Haziran'da da, yitirdiğimiz arkadaşları anmak için 1979’da öldürülen Hakan Şenyuva'nın mezarı başında toplanıldı. Sözlerle, seslerle, dokunuşlarla yitirdiğimiz arkadaşlara değebilmek; ‘şu koca dünyadan bahset bize’ der gibi ölen arkadaşlara seslenerek unutulmadıklarının kanıtını şu koca dünyaya bırakmak istiyordu herkes.
İÇERLEK:
Hey! Selim!Bu gece bizimle olamaman ne acıHey! Selim!Çok korkuyorum, Selim.Deniz o kadar büyük ki!Gittiğin yerde bizi ne bekliyor Selim?Hepimizin gideceği o yer neye benziyor?Dağlar mı var, vadiler mi,
Polisler mi var orada askerler mi,
hiç geriye bakmadık ki biz.Şimdi tek görebildiğim, deniz,uçsuz bucaksız deniz.Rüyamda annemi gördüm gecekapının eşiğinde durmuş, ağlıyordu.Noel’di, çanlar çalıyordu.Dağlara kar düşmüştü.Keşke burada olaydınbize eskisi gibi
o limanlardan,
Marsilya'dan, Napoli'den,Şu koca dünyadan bahsedeydinHey! Selim, anlat, anlat bizeŞu koca dünyadan bahset. Hey! Selim, konuş, konuş bizimle...1
Sonsuzluk ve Bir Gün filminde, kaçak Arnavut göçmeni çocukların hayret, korku, hasretle Selim’in, ölen arkadaşlarının ardından yaktıkları ağıttır “Hey! Selim”.
Sonsuzluk ve Bir Gün'ün unutulmaz sahnesinde Selim'in ardından arkadaşlarının her biri kendince yas tutar. Kimi için için ağlar, kimi intikam yemini eder, kimi polisin ve askerlerin ‘orada’ da olup olmadığını merak eder. Belki de iyi bir şeydir Selim’in yerinde olmak, eğer ‘orada’ geride bıraktıkları dağlar, vadiler, anneler varsa; polisler ve askerler yoksa. Polislere ve askerlere bakmadan kaçmak gerekir, geriye bakılmaz çünkü ölümden kaçarken. Aslında içinden geçip gelmişlerdir bütün çocuklar, bilirler nasıl bir şeydir ama geriye bakamadıklarından tanımazlar yüzünü ölümün.
Çocuk tüccarlarından, mafyadan, polisten kaçışarak arabaların camlarını temizlemeye çalışmaktır ‘burası’, iyi bir yer değildir. ‘Burası’ sürgünde olmaktır çünkü artık. Bilinmezlik olan ‘orası’ hakkında sual edebilecekleri tek kişi, daha bir dakika önce yan yanayken ‘oraya’ giden arkadaşları Selim’dir. Yerde yatan inanılmaz sahicilikteki ölü bedeniyle her sorunun sorulabileceği, her cevabın beklenebileceği, sorulardan ve cevaplardan sıyrılıp giden, artık hiç ses etmeyen Selim’dir.
Ona dair her şeyi düşünme, söyleme, onu kendi sözleri, kendi rüyalarıyla giydirme hakkı olacaktır bundan böyle geride kalanların. Selim’in anlattıklarını hepsi kendince hatırlayacak, her biri kendi hatırladıklarından birbirinden farklı Selim’ler yaratacaklardır. Bu Selim’lerden hiçbiri giden arkadaşları olmayacaktır ama. Zaman içinde Selim başka biri olacak; rüyalarında, hatıralarında kalan sözlerle konuşmaya başlayacaktır onlarla. Her giden gibi o da kalanların hafızasında yeniden şekillenecek, Selim’in adından birden fazla hikâye çıkacaktır.
Yıllardır, Hakan'ın mezarı başında başlayan her anma toplantısında Sonsuzluk ve Bir Gün filminin gözümün önünden gitmeyen bir sahnesidir bu. Bu yılki anma toplantısında filmin çağrışımları daha da genişledi; kendini başka izleklerle de, kelimeleri ve sürgündeki yazarların bitmemiş eserleriyle de çağrıştırdı Sonsuzluk ve Bir Gün. Arkadaşlarımızın öldürüldüğü yaşlarda olanlarla zamana dair söyleşmek geçmişin silinmezliğini olduğu kadar, geri döndürülemezliğini de çağrıştırdı. Unutturulan dillerin ortak kaderini ve o kaderi değiştirmeye mecbur yazarları, yüzyıllar geçse de sürgünlüğün değişmeyen kelimelerini; sürgünde olanın, sızısını dindirecek tek ilaç olan anadilinin şefkatini arayışla geçen uzun yıllarını ve sonrasındaki tek gününü düşündüm hep Haziran toplantısında.
Seni, savunduğun haklı idealleri, ülkemizin ve insanlarımızın güzel geleceğine İnancını sevgiyle anıyoruz…
Mehmed Uzun'un "Küçük Ölçekli Zaferler Büyük Ölçekli Mağlubiyetler"de yazdığı gibi anımsamak ve anımsananları anlatmak için anlatılanları da hep anımsamak için belki de"… Sürekli hatırlamak, sürekli hafızanın derinliklerine inmek, sürekli artık kimselerin açıp bakmadığı tozlu arşivlerin labirentlerinde dolaşmak, sürekli tüm bir geçmişi yakalamak, onu bildiğimizden farklı biçimlerde yeniden kurmak, mezara gömülmüş hakikatlere uygun yeni bir hafıza yaratmak, sürekli unutulmuş olanları unutulmuş sözcüklerle anlatmak gerekiyordu."2
Ölen arkadaşlarımızın hatıralarından yeni bir hafıza yaratmak da denebilir yıllardır her Haziran yapılan toplantılara aslında. Onları anmak için buluşanlar, onların unutulmuş sözlerini dirilterek geçmişe dair hikâyeyi yeni biçimlerde kuranlar her toplantıda artıyor. Her seferinde geçmişe duydukları merak artan gençler katılıyor toplantılara. Ölen arkadaşlarımızın ilkokul, lise arkadaşları katılıyor. Tozlu arşivlerin labirentlerinden yepyeni bir hikâye çıkıyor onlara dair.
Mezarı başında toplanarak bütün arkadaşları andığımız Hakan öldürüldüğünde, 10 Haziran 1979’du. Ölüm yıldönümlerinde ailesinin verdiği ilanda, Hakan’ın gençliğinde donup kalmış fotoğrafı ve “Sevgili Yavrumuz Hakan Şenyuva AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğrenci Derneği Başkanı iken 10 Haziran 1979 günü pusuda haince vuruluşunun (...) yılında seni, savunduğun haklı idealleri, ülkemizin ve insanlarımızın güzel geleceğine inancını sevgiyle anıyoruz” cümleleri vardır.
Parantez içindeki rakamlar büyür ilanlarda geçen yıllarla birlikte. Hakan’ın katil zanlısı Fehmi Söylemez’in adı, adresi, yakalanamayışına duyulan isyan aynı kalır. Adaletin yerini bulacağına inançsa her geçen yıl azalır. 2004’te zaman aşımına uğrayan davadan sonra Söylemez’in yakalanamayışı olarak sürüp giden kandırmaca daha da acı verici oldu geride kalanlar için.
Bu yıl yapılan anmada dördüncü yılındaki, hesaplaşılamayan geçmişin bugüne miras bıraktığı, aşıma uğramayan bu acının kekre, buruk izi de vardı.
Her anmada olduğu gibi geçmiş zamana dair bir kaydı arama, anıların kaybını önleme kararlılığı, ortak hafıza kaydı tutma gayreti vardı. Geçmiş yeniden inşa edildi 2008 Haziran'ında, bir kez daha.3
Cebeci Mezarlığı’nda kırmızı karanfiller, yitirdiğimiz arkadaşlarımızın aileleri, ölen arkadaşların şimdilerde ellili yaşlardaki arkadaşlarının yanında üniversiteli öğrenciler vardı. Onların öldürüldüğü yaşta olan ve haklı idealleri savunan, ülkemizin ve insanlarımızın güzel geleceğine onlar kadar içten inanan gençler vardı. İsmi Hakan olan, Ali Fuat olan, Adil olan, Şevki olan, Bahri olan çocuklarımız vardı.
Düşünceli yüzler, Hakan’ın mezar taşına dokunanlar, mezarın çevresindeki otları yolanlar, mezarda bitmiş bitkilerden toplayıp köklendirmek için yanına alanlar vardı.
Mezar ziyaretinin ardından her yıl olduğu gibi okula gelindi. Okuldaki toplantı SBF’de 1976-1980 arasındaki dört yılda katledilen altı arkadaşımızın Hakan Yurdakuler, Ali Fuat Okan, Hakan Şenyuva, Bahri Gülpınar, Mehmet Adil Olcay ve Şevki Kobal’ın anısına yaptırılıp 22 Ekim 2007’de açılan 218 numaralı derslikte yapıldı bu yıl ilk kez. Okulun emektar çaycısı Recep Dayı’nın çayları içildi yine.
Sonsuz Bellek ve Bugün Sancısı
Jorge Luis Borges, “Funes ve Sonsuz Bellek” adlı öyküsündeki, İreneo Funes adlı karakteri anlatırken, “30 Nisan 1882 gününün tan sökümünde güneyden gelen bulutların biçimlerini biliyordu... Funes yalnızca her ormanın her ağacının her yaprağını hatırlamakla kalmıyor, aynı zamanda gördüğü veya düşlediği her kareyi de hatırlıyordu... İki-üç kez bütün bir günü yeniden kurmuştu; asla duraksamamıştı, ama her keresinde bu kurmalar bütün gününü almıştı. Tek başına benim anılarım, dünya dünya olduğundan beri bütün insanların sahip olabileceklerinden daha çoktur, demişti bana...” der.4
Funes’in İngilizce’yi, Fransızca’yı, Portekizce’yi ve Latince’yi çaba harcamadan öğrenivermesini sağlayan, her ormanın her ağacının her yaprağını kaydeden hafızasından duyduğu tedirginlik, kendi yüzüyle aynada her karşılaştığında, ellerine her bakışında şaşkınlığa düşmesiyle bağlantılıdır aslında. Bugüne yer kalmamıştır Funes’in dünyasında. Kendini bugününde yadırgayışı bundandır.
Öykü üzerinde düşündükçe hatırlamanın bugünün yerine geçtiği, kendi yüzünden hayret duyan Funes karakterine benzemeye, anıların işgaline uğramaya, anılardan ibaret kalmaya başlanır mı kaygısını duymamak zor. Kaygı sorularla birlikte geliyor üstelik de: Bugünün aynasında kendimize baktıkça gördüklerimiz nelerdir? Bugünümüzdeki yüzümüzü yadırgamadan geçmişimizi nasıl görebiliriz aynada, geçmişi unutmadan?
Bir arkadaşımızın yazdığı gibi, yas tutmadan anılarımızla güçlü olabildiğimizi, yas tutmayan hatırlama şekillerinin artık bulunmakta olduğunun umudu vardı bu yılki anmada. 5 Hafıza kaybını önleme zorunluluğu ile Funes’leşme kaygısının farkına varma bu yıl yapılan anmanın önceki yıllardan farklılıklarını belirliyor belki de. Arkadaşlar ardından yapılan her anma gibiyse da bu Haziran anmamız birçok bakımdan, yine de farklıydı bu yılki anma geçen yıllardan.
Ölü Bir Arkadaşı Anılardan Fazlasıyla Anmak
Bu yılki anmanın farklılığı, geçmişin yarınla buluşmasıydı.
Gelmekte olanların ve geçmiştekilerin, kendi zamanlarının içinden birbirine el uzatmasıydı bu Haziran buluşmasının öncekilerden farkı. Ölen arkadaşları hatırlarken, artık ortak hafıza kaydı tutmaktan farklı bir tavrın yeşermekte olduğunun en belirgin göstergesi, SBF öğrencilerinin kendilerine ait yeni bir tarih oluşturma niyetlerini beyanlarıydı.
Gençlerin Hakan’ın mezarı başında yaptıkları konuşmada, “Kendi mücadelelerinin geleneğin devamı olmakla sınırlı olmadığı”nı vurgulamaları, “geçmişin bilgisini geçmişin üstünü çizmeden bugüne dâhil etme”6 doğrultusunda bir adım atılıyor olduğunun belirtisiydi. Arkadaşlarımızı hatırlamanın zaman zaman hafıza kaydı tutmanın sınırlarına sıkışarak hatıra kaybına doğru gitme tehlikesine karşı bir duruştu SBF öğrencilerinin sözleri.
Bu sözler kadar, bu sözleri söyleyişlerindeki tavırları ve mezar ziyareti sonrasında SBF’deki toplantıdaki konuşmalarıyla da geçmişten devraldıklarının, “bütüncül anlatılar değil, tekil anlar, deneyimler,”7 olduğu belirginleşti. Geçmişin, belki de aradan geçen bunca zaman sonra bugünü işgal etmeden doğru bir yere oturuşmakta olduğunun belirtisiydi SBF öğrencilerinin varlıklarını ifade ediş biçimleri.
SBF-DER’in 1970’li yılların ikinci yarısındaki anti-faşist mücadelesinin ve geçmişin sahiplenildiğinin ancak baskı biçimlerinin değiştiği günümüzde farklı direniş ve mücadele yöntemleri geliştirerek ilerlendiğinin de, arayışların da, sorgulayışların da izleri vardı öğrencilerin kendi derneklerinde sürdürdükleri mücadelede. Hayata dönük olmanın ve direnç gücünün anma törenlerindeki alışılagelmiş söz ve tavırlardan ileri bir yerde şekillenmekte olduğunun beyanıydı SBF öğrencilerinin duruşu.
Bir başka farklılığı bu yılki anmanın, sürgünde olanların birbiriyle buluşmasıydı.
Anayurdundan ve anadilinden sürgün edilenlerle, hayatından arkadaşlarından ve ölümler pahasına kurulan bir dilden sürülenlerin buluşmasıydı bu yılki anma töreni. Ana dili barış ve insan olduğundan sürgüne yollananların buluşmasıydı. Sürgün tarihi uzun8 bir halkın temsilcisi olan ve halkının sürgün hafızasının kaydını tutan bir yazarın, ömrünü yurdundan uzakta geçirmeye mecbur edilen Mehmed Uzun’un mezarından getirilen toprak Hakan’ın mezarına arkadaşları tarafından serpildi.
Sürgünde geçen ömrü, çocukken uğruna tokat yediği Kürtçe’yi, kendine yurt edindiği anadilini dünyaya kazandırmış olarak 11 Ekim 2007’de Diyarbakır’da sona eren Kürt yazarı Mehmed Uzun’un mezarından toprak getirilmişti Haziran buluşmasına. Köyünden taşınan nar ağacının köklendiği toprak, Hakan’dan filizlenecek ağaçlara güç vereceği inancıyla serpildi mezara.
Edebiyatı yapılamaz, romanı yazılamaz denen bir dilin, Kürtçe’nin, dünya edebiyatıyla buluşmasını sağlayan Mehmed Uzun’un, "Barış, insanlığın yarattığı en önemli, en erdemli eserdir. Barış, ben dediğimiz şeyin öteki haline gelmesidir; öteyi anlamak onunla eşit ilişki kurmaktır. Barış, insanoğluna en çok yakışan erdemleri kendi içinde barındıran yepyeni bir kültür, bir terbiyedir,"9 sözleriyle savunduğu barış güvercini Hakan’ın mezarına kondu bu yıl.
Bir farkı da bu yılın, ütopyanın yerli yerinde durduğunu söyleyenlerin, ‘başka türlü bir hayat mümkün’ diyenlerin estirdiği rüzgârın ferahlığıydı. Bir zamanlar sokaklarda olmak için evlerini bırakanların, geçmişi anarken bir araya gelişleri artık büyük bir aile olmaya benzetmeye başlamanın bende hep çağrıştırdığı bir aile büyüğünün uzun, ağır ve kasvetli gölgesine dönüşmekten farklı olmadığını hissetmelerini sağlayabilecek ferahlıkta bir rüzgârdı bu. Başka türlü bir hayatı mümkün kılabilmenin yolunun şimdi büyük harflerle alternatif hayat reçeteleri yazmaktan daha mütevazı, daha usul bir kararlılıkla evlerden sokaklara çıkmaktan geçtiğinin fısıltısıydı. SBF ve Cebeci yerleşkesinde yaşananlar paylaşıldı. Yeni öğrenim döneminde turnikeli giriş adı altında öğrencilerin baskı altına alınma hazırlıklarına ve güvenlik adı altında sürekli yeni baskı mekanizmaları konulmasına karşı direnme kararlılığı paylaşıldı. Özel Güvenlik Birimi adı altındaki polisiye güçlerin hukuka aykırı uygulamalarına karşı çıkarak, yaygın polisiye önlemlerin yüzünü açığa çıkarma bilinciyle sokaklarda olma gereğinin, sokaklarda olanların yanında olma zorunluluğu daha da belirginleşti.
Uzun bir hikâyenin cevabındaki sürgünlerle zamana dair soruları cevaplarından çok olan yarınındakilerin buluşmasıydı. Asla anlayıp kabullenemeyecekleri arkadaş ölümlerinden hem kendine ait hem de ortak bir hikâye çıkaranların gidenlere “keşke burada olaydın!” demesinden daha çoktu bu Haziran.
‘Korfulamu, Xenitis, Argathini’
Mehmed Uzun'un toprağı Hakan'ın mezarına serpelendiğinde, sürgünlüğün ne demek olduğunun cevabını oradaki herkes kendince aradı belki de. Sorunun ve cevabın çok olduğu yerlerden geçildi sonra. Sonsuzluk ve Bir Gün'deki farklı zamanların sürgün yazarları ve çocukla Türkiyeli Kürt bir yazarın uzun sürgün hikâyesinin ve kendi ömründen sürgüne gitmişlerin buluştuğu yerden üç kelime düştü bu Haziran’a cevaben.
Sonsuzluk ve Bir Gün’ün bu üç kelimesi Korfulamu, Xenitis, Argathini'ydi…
Hikâyeleri anlatan kelimelerden geçerek gelen ve hikâyesi olan kelimeleri anlatan filmden karelerle sürdü Haziran buluşması benim için. Kelimelerin kısa hikâyesi ise şöyleydi:
Ömrünün hesaplaşma günündeki ozan Alexandros Sonsuzluk ve Bir Gün filminde, ‘Yarın nedir?’ sorusunun cevabını ararken zamanın anlamını sorgular. Ölümcül bir hastalık nedeniyle o günün akşamında hastaneye yatmaya hazırlanan Alexandros, Selanik’te deniz kıyısında bir bankta oturur, çocuk ticareti yapan çeteden ve polisten kurtardığı kaçak Arnavut göçmeni çocuğa İtalya’da doğan Yunanlı şairin, Solomos’un hikâyesini anlatır.
Hikâyede Solomos’un, Osmanlı-Yunan savaşının sürdüğü yıllarda bir gece rüyasında gördüğü annesi onu adasına geri çağırır. Rüyasında aldığı bu çağrı üzerine adasına geri dönen Solomos yoksulluk, açlık ve felaketle karşılaşır anavatanında. Özgürlük savaşının sürmekte olduğu anavatanında herkes elinden geldiğince katkıda bulunmaktadır direnişe. Şair Yunanlı olmasına rağmen Yunanca bilmez; kendi adasında, kendi insanlarının arasında olmasına rağmen onların dilini bilmediğinden onlarla konuşamaz ve konuşmalarını anlayamaz.
Alexandros, “Bir şairin elinden gelen, özgürlük şiiri yazmaktır diye düşünen Solomos, bu şiiri yazmalıyım; benim de katkım bu olmalı demiş,” diye sürdürür çocuğa anlattığı hikâyeyi. Solomos’un, bilmediği bir dilde şiir yazmak için kelimeler almaya başladığını, adada, garip bir şairin kelimeler aldığı haberinin kısa sürede yayıldığını anlatır.
Çocuğa anlattığı bu hikâyeden sonra kelime almaca oyunu oynamaya başlarlar kendi aralarında Alexandros ile çocuk. 19.yüzyıl şairi Solomos’un “Hür Esir” adlı bitmemiş şiirini tamamlamaya çalışan Alexandros, oynadıkları oyunda çocuktan kelime alacaktır, tıpkı Solomos gibi. Çocuk koşarak kalabalığın içine dalar ve her geri dönüşünde yeni bir kelime getirir Alexandros’a. Yunanistan’ın en büyük ulusal şairlerinden biri olan Dionysios Solomos’un yarım kalmış şiirini tamamlamaya ömrünü adayan Alexandros, sonsuzluktan önceki hesaplaşma gününde rastlaştığı Arnavut çocuktan bu oyunda üç kelime alır.
Getirdiği kelimeler hayatın yansısıdır. Kelimelerin ilki ‘korfulamu’dur. ‘Korfulamu’nun sözlük anlamı, ‘çiçek göbeği’dir. ‘Korfulamu’ kelimesinin Yunanca’da ifade ettiği duyguysa, annesinin kucağında uyuyan çocuğun huzurudur; kelime şefkat, sevgi, huzuru anlatır. İkinci kelime ‘xenitis’tir. Angelopoulos’un bir korsandan öğrendiği,10 Yunanca’nın unutulmuş bir kelimesidir ‘xenitis’. Yunanca’da ‘yaban’ anlamına gelen ‘xenos’dan türetilmiş bir kelime olan ‘xenitis’, sürgün olma halini, ama daha çok da daimi sürgünde olma duygusunu anlatır. Her yerin yabancısı ve her yerde sürgünde olanlar için kullanılır.
Oyunun son kelimesi ‘argathini’dir. Gecenin en geç saati anlamına gelir ‘argathini’. ‘Argathini’, en karanlık derinliğidir gecenin. Her şey için çok geç kalınmış olmasını anlatmak için kullanılan bir sözcüktür. Heraklitos’un, “Zaman, sahilde çakıl taşlarıyla oynayan bir çocuktur”, sözleriyle başlayan filmin son sahnesinden geriye, zamana dair ‘argathini’ sözü kalır. Bir çocuğun sorusuyla başlayan film, başka bir çocuğun o sorunun sahibine sunduğu kelimeyle cevaplanır. Sorunun sahibi kıyıda kalırken, cevabın sahibi olduğunun farkında olmayan çocuk kendi sürgününde yeni bir adım atar, kaçak olarak Amerika’ya giden gemiye biner.
Alexandros’un Yunanistan’daki 1967 darbesinden kaçtığında tamamlamaya ömrünü adadığı Yunan dilinin büyük şairi Solomos’un şiirine üç kelime bulunur, hayatı yansıtan üç kelime sonsuzluktan önceki hesaplaşma gününün oyununda... Üç sürgünü Solomos’u, Alexandros’u ve Arnavut çocuğu bir araya getiren kelimeler ‘korfulamu’, ‘xenitis’ ve ‘argathini’dir.
Haziran Sürgünü
Yaratılmış bir karakter olan Alexandros'u, gerçeklikteki Solomos'la buluşturan da, Mehmed Uzun'u romanını yazmayı tutkuyla istediği ama yetiştiremediği Auerbach'la zamanların ardından buluşturan da sürgünlüktür. Zamanın ötesine kalan kelimelerle ve sürgünlüğünün bittiği yerde ölüm meleğiyle buluşan büyük bir yazarla buluşanlar da başka bir zamanın ve farklı, yeniden kurulmakta olan bir dilin sürgünleridir aslında.
Benim Haziranımı gerçek kılan buluşmalar bunlardı bu yıl. Korfulamu derken ütopyanın anadilini, anadilinin şefkatinde ülkesini yaratanları; xenitis'te sürgünde olanları, argathini'de "yarın nedir?" sorularımızla başlayan zamana şimdilerde verilen cevapları buluşturdum bu yıl.
Siverek'te ilkokulun birinci günü okul bahçesinde sıraya girmeye çalışırken, aralarında Kürtçe konuşan çocuklardan birine “Türkçe konuş,” diye bir tokat atmıştı yıllar önce İstanbullu yedek subay öğretmen. Tokadı yiyen çocuk Türkçe bilmiyordu oysa. Yediği o tokat, ölene dek aklından çıkmamıştı Mehmed Uzun’un. Sürgünde yaşarken, ana dilini sürgünden dünyaya geri getiren o tokadı yiyen çocuk oldu.
"Kürtçe roman yazmaya başladığım zaman elimde Musa Anter'in 1960'larda hapiste hazırladığı incecik bir sözlük vardı. Bir de Mehmet Emin Bozarslan'ın sözlüğü, 19. yüzyıldan kalma bir sözlüğün çevirisi... Türkiye'ye gelemiyordum. Daha çok Suriye'ye gidip Kürtlerle, halktan insanlarla, amatör şair, şarkıcılarla, Deng Bejlerle birlikte oluyor, Kürt dilini keşfediyordum. Çiçeklerin, ağaçların, kuşların Kürtçe isimlerini öğrenip kaydediyordum. Diaspora'da benden önce yapılmış Kürtçe edebi çalışmaları, dergileri, kitapları tarıyordum."11
Hakan’la toprakları karışan Mehmed Uzun’un bu söyleşisini okuyana kadar, özgürlük şairi Solomos’un bilmediği dilde yazacağı şiiri için kelime topladığı günlerden bu yana çok zaman geçmiş gibi geliyordu bana. Solomos'un yarını denebilecek bir zamanda, Mehmed Uzun anadilinin kelimelerini unutulmaktan kurtarmak için aynı Solomos gibi dolaşmışsa yurdunda… Zaman nedir peki?
Sonsuzluktan önceki hesaplaşma günüdür herhalde. Hayatına anlam katan tek eylemi, yarım kalmış bir şiiri tamamlamak için olabildiğince çok kelime bulup almaya çalışan bir şairin, anadilinden aldığı unutulmuş kelimelerle kendini kurtarmaya çalıştığı prangadır zaman. Zamanın, yarında sonlanmayacak olduğunu anladığı andır insanın zaman.
Zaman, yurduna ölmeye dönen sürgündeki bir yazarın son günüdür. Zaman, uzun yıllar önce öldürülmüş bir arkadaşa mektup yazmaktır gecenin en karanlık saatinde. Gecenin yarına doğru aydınlanmaya başladığı andır. Bugüne dair düşünebilmeye başladığımız andır ya da zaman.
Zaman, gelecek Haziran’da Hakan’ın mezarından sürgün vermeye başlayacak olan bir nar ağacıdır belki de.
1) Yazının başlığında atıfta bulunulan, "To a Dead Friend" parçası çalarken kaçak Arnavut göçmeni çocukların ölen arkadaşları için yaktıkları ağıt. ("To a Dead Friend", Eleni Karaindrou’nun bestesi, Eternity and a Day (Sonsuzluk ve Bir Gün) filminden (Theo Angelopoulos, 1998)
2) Mehmed Uzun, Ölüm Meleğiyle Randevu, Ithaki Yayınları, 2008, s.24.
3) “Hatırlama, bir yeniden tanımlama sürecidir, geçmiş yeniden yapılır, bellek geçmişi icat etmenin bir yoludur.” Adam Philips’den aktaran: Münir Göle, “Doğru Olmadığını Biliyorum Ama Öyle Hatırlıyorum”, Bellek, Öncesiz Sonrasız, Cogito, YKY, Sayı 50, Bahar 2007, s. 27. Anma töreni sonrasında aramızda konuşurken, herkesin kendi yarattığı bir geçmiş olduğunu ve geçmişe dair kayıt ortak hale getirildiğinde anlamlı bir hikaye çıkarılabileceğini bir kez daha fark etmek anımsama süreçlerine dair daha derin düşünmenin gereğini gösterdi.
4) Hikâyeye internet üzerindeki erişim adresi: http://evans-experientialism.freewebspace.com/borges.htm
5) http://www.sbfder.com. "Anılarımıza sahip çıkarak belleksiz topluma bir cevap verebilmeliyiz. Bir dönemi yaşayan bizlerin anılarının yaşaması, belleklerden silinmesinin engellenmesi çocuklarımıza bırakabileceğimiz tek miras olmalıdır. Zamana rehin bırakılmış anıları toparlamak için bir araya gelmekle yükümlü olduğumuzun bilincinde olmamak mümkün mü? Kendimize olan saygımız, fotoğraflarda birlikte olup da şimdi birlikte olamayacağımız, kaybettiğimiz arkadaşlarımızın anısı bizi bir arada kalmaya zorluyor. Şairin dediği gibi belki ağaçların ve çimenlerin yeşil olduğu günleri geride bıraktık, ama yas tutmak yok anılarımızla güçlüyüz biz artık. Seçimini yapıp yola çıkan bizlerin, bu seçime bir şeyler ekleyerek ‘HİÇ’ olmayacağımızı göstermemiz gerekiyor.”
6) Birgün gazetesindeki söyleşiden alıntı. “Meltem Ahıska’yla Söyleşi: Entelektüel, Ezilenin Deneyimine Yer Açmalı”, Osman Akınhay, Bekir Tarık, Mesele Kitap Dergisi, Nisan 2008, Sayı 16, s. 12-21.
7) A.g.y., s. 21.
8) Mehmed Uzun, Şeyhmus Diken’in Amidalılar kitabına dair, “Türkiyeli Kürtlerin sürgün tarihi uzun, sürgün hafızaları kısadır. Yüzyıllar boyu süren bu sürgün tarihinden ne kaldı? Diken’in son çalışması Amidalılar, sözünü ettiğim hafızanın oluşmasına çok yardımcı olacaktır,” demiştir (Birgün, 1 Haziran 2007).
9) Mehmed Uzun’un Ocak 2007'de, rahatsızlığı nedeniyle katılamadığı “Türkiye Barışını Arıyor Konferansı”na gönderdiği konuşma metninden.
10) Amerikalı film eleştirmeni Gideon Bachmann’ın Theo Angelopoulos’la yaptığı söyleşi için bkz.
http://www.miscellanea.de/film/Theo_Angelopoulos/Interview1.htm. Theo Angelopoulos’un filmleri ve sinema anlayışıyla ilgili görüşlerini içeren söyleşilerinin toplandığı bir kaynak için bkz. der. Dan Fainaru, Theo Angelopoulos, çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2006.
11) Hasan Cemal, “Modern Kürt Edebiyatının En Büyük İsmi Mehmed Uzun ile Sohbet”, Milliyet.
Füsun Çiçekoğlu
Mesele Dergi - Temmuz 2008
1970'lerde katledilen Siyasallı devrimciler için 14 Haziran'da, Ankara'da yapılan anma toplantısı, sürgünde olmanın tanıdık sızısını, bir zamanlar dilimizin konuşulduğu yerden ve zamandan sürülmüş olmanın ağrısını dindirmese de farklılaştıran bir buluşmaydı. Her yıl olduğu gibi bu Haziran'da da, yitirdiğimiz arkadaşları anmak için 1979’da öldürülen Hakan Şenyuva'nın mezarı başında toplanıldı. Sözlerle, seslerle, dokunuşlarla yitirdiğimiz arkadaşlara değebilmek; ‘şu koca dünyadan bahset bize’ der gibi ölen arkadaşlara seslenerek unutulmadıklarının kanıtını şu koca dünyaya bırakmak istiyordu herkes.
İÇERLEK:
Hey! Selim!Bu gece bizimle olamaman ne acıHey! Selim!Çok korkuyorum, Selim.Deniz o kadar büyük ki!Gittiğin yerde bizi ne bekliyor Selim?Hepimizin gideceği o yer neye benziyor?Dağlar mı var, vadiler mi,
Polisler mi var orada askerler mi,
hiç geriye bakmadık ki biz.Şimdi tek görebildiğim, deniz,uçsuz bucaksız deniz.Rüyamda annemi gördüm gecekapının eşiğinde durmuş, ağlıyordu.Noel’di, çanlar çalıyordu.Dağlara kar düşmüştü.Keşke burada olaydınbize eskisi gibi
o limanlardan,
Marsilya'dan, Napoli'den,Şu koca dünyadan bahsedeydinHey! Selim, anlat, anlat bizeŞu koca dünyadan bahset. Hey! Selim, konuş, konuş bizimle...1
Sonsuzluk ve Bir Gün filminde, kaçak Arnavut göçmeni çocukların hayret, korku, hasretle Selim’in, ölen arkadaşlarının ardından yaktıkları ağıttır “Hey! Selim”.
Sonsuzluk ve Bir Gün'ün unutulmaz sahnesinde Selim'in ardından arkadaşlarının her biri kendince yas tutar. Kimi için için ağlar, kimi intikam yemini eder, kimi polisin ve askerlerin ‘orada’ da olup olmadığını merak eder. Belki de iyi bir şeydir Selim’in yerinde olmak, eğer ‘orada’ geride bıraktıkları dağlar, vadiler, anneler varsa; polisler ve askerler yoksa. Polislere ve askerlere bakmadan kaçmak gerekir, geriye bakılmaz çünkü ölümden kaçarken. Aslında içinden geçip gelmişlerdir bütün çocuklar, bilirler nasıl bir şeydir ama geriye bakamadıklarından tanımazlar yüzünü ölümün.
Çocuk tüccarlarından, mafyadan, polisten kaçışarak arabaların camlarını temizlemeye çalışmaktır ‘burası’, iyi bir yer değildir. ‘Burası’ sürgünde olmaktır çünkü artık. Bilinmezlik olan ‘orası’ hakkında sual edebilecekleri tek kişi, daha bir dakika önce yan yanayken ‘oraya’ giden arkadaşları Selim’dir. Yerde yatan inanılmaz sahicilikteki ölü bedeniyle her sorunun sorulabileceği, her cevabın beklenebileceği, sorulardan ve cevaplardan sıyrılıp giden, artık hiç ses etmeyen Selim’dir.
Ona dair her şeyi düşünme, söyleme, onu kendi sözleri, kendi rüyalarıyla giydirme hakkı olacaktır bundan böyle geride kalanların. Selim’in anlattıklarını hepsi kendince hatırlayacak, her biri kendi hatırladıklarından birbirinden farklı Selim’ler yaratacaklardır. Bu Selim’lerden hiçbiri giden arkadaşları olmayacaktır ama. Zaman içinde Selim başka biri olacak; rüyalarında, hatıralarında kalan sözlerle konuşmaya başlayacaktır onlarla. Her giden gibi o da kalanların hafızasında yeniden şekillenecek, Selim’in adından birden fazla hikâye çıkacaktır.
Yıllardır, Hakan'ın mezarı başında başlayan her anma toplantısında Sonsuzluk ve Bir Gün filminin gözümün önünden gitmeyen bir sahnesidir bu. Bu yılki anma toplantısında filmin çağrışımları daha da genişledi; kendini başka izleklerle de, kelimeleri ve sürgündeki yazarların bitmemiş eserleriyle de çağrıştırdı Sonsuzluk ve Bir Gün. Arkadaşlarımızın öldürüldüğü yaşlarda olanlarla zamana dair söyleşmek geçmişin silinmezliğini olduğu kadar, geri döndürülemezliğini de çağrıştırdı. Unutturulan dillerin ortak kaderini ve o kaderi değiştirmeye mecbur yazarları, yüzyıllar geçse de sürgünlüğün değişmeyen kelimelerini; sürgünde olanın, sızısını dindirecek tek ilaç olan anadilinin şefkatini arayışla geçen uzun yıllarını ve sonrasındaki tek gününü düşündüm hep Haziran toplantısında.
Seni, savunduğun haklı idealleri, ülkemizin ve insanlarımızın güzel geleceğine İnancını sevgiyle anıyoruz…
Mehmed Uzun'un "Küçük Ölçekli Zaferler Büyük Ölçekli Mağlubiyetler"de yazdığı gibi anımsamak ve anımsananları anlatmak için anlatılanları da hep anımsamak için belki de"… Sürekli hatırlamak, sürekli hafızanın derinliklerine inmek, sürekli artık kimselerin açıp bakmadığı tozlu arşivlerin labirentlerinde dolaşmak, sürekli tüm bir geçmişi yakalamak, onu bildiğimizden farklı biçimlerde yeniden kurmak, mezara gömülmüş hakikatlere uygun yeni bir hafıza yaratmak, sürekli unutulmuş olanları unutulmuş sözcüklerle anlatmak gerekiyordu."2
Ölen arkadaşlarımızın hatıralarından yeni bir hafıza yaratmak da denebilir yıllardır her Haziran yapılan toplantılara aslında. Onları anmak için buluşanlar, onların unutulmuş sözlerini dirilterek geçmişe dair hikâyeyi yeni biçimlerde kuranlar her toplantıda artıyor. Her seferinde geçmişe duydukları merak artan gençler katılıyor toplantılara. Ölen arkadaşlarımızın ilkokul, lise arkadaşları katılıyor. Tozlu arşivlerin labirentlerinden yepyeni bir hikâye çıkıyor onlara dair.
Mezarı başında toplanarak bütün arkadaşları andığımız Hakan öldürüldüğünde, 10 Haziran 1979’du. Ölüm yıldönümlerinde ailesinin verdiği ilanda, Hakan’ın gençliğinde donup kalmış fotoğrafı ve “Sevgili Yavrumuz Hakan Şenyuva AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğrenci Derneği Başkanı iken 10 Haziran 1979 günü pusuda haince vuruluşunun (...) yılında seni, savunduğun haklı idealleri, ülkemizin ve insanlarımızın güzel geleceğine inancını sevgiyle anıyoruz” cümleleri vardır.
Parantez içindeki rakamlar büyür ilanlarda geçen yıllarla birlikte. Hakan’ın katil zanlısı Fehmi Söylemez’in adı, adresi, yakalanamayışına duyulan isyan aynı kalır. Adaletin yerini bulacağına inançsa her geçen yıl azalır. 2004’te zaman aşımına uğrayan davadan sonra Söylemez’in yakalanamayışı olarak sürüp giden kandırmaca daha da acı verici oldu geride kalanlar için.
Bu yıl yapılan anmada dördüncü yılındaki, hesaplaşılamayan geçmişin bugüne miras bıraktığı, aşıma uğramayan bu acının kekre, buruk izi de vardı.
Her anmada olduğu gibi geçmiş zamana dair bir kaydı arama, anıların kaybını önleme kararlılığı, ortak hafıza kaydı tutma gayreti vardı. Geçmiş yeniden inşa edildi 2008 Haziran'ında, bir kez daha.3
Cebeci Mezarlığı’nda kırmızı karanfiller, yitirdiğimiz arkadaşlarımızın aileleri, ölen arkadaşların şimdilerde ellili yaşlardaki arkadaşlarının yanında üniversiteli öğrenciler vardı. Onların öldürüldüğü yaşta olan ve haklı idealleri savunan, ülkemizin ve insanlarımızın güzel geleceğine onlar kadar içten inanan gençler vardı. İsmi Hakan olan, Ali Fuat olan, Adil olan, Şevki olan, Bahri olan çocuklarımız vardı.
Düşünceli yüzler, Hakan’ın mezar taşına dokunanlar, mezarın çevresindeki otları yolanlar, mezarda bitmiş bitkilerden toplayıp köklendirmek için yanına alanlar vardı.
Mezar ziyaretinin ardından her yıl olduğu gibi okula gelindi. Okuldaki toplantı SBF’de 1976-1980 arasındaki dört yılda katledilen altı arkadaşımızın Hakan Yurdakuler, Ali Fuat Okan, Hakan Şenyuva, Bahri Gülpınar, Mehmet Adil Olcay ve Şevki Kobal’ın anısına yaptırılıp 22 Ekim 2007’de açılan 218 numaralı derslikte yapıldı bu yıl ilk kez. Okulun emektar çaycısı Recep Dayı’nın çayları içildi yine.
Sonsuz Bellek ve Bugün Sancısı
Jorge Luis Borges, “Funes ve Sonsuz Bellek” adlı öyküsündeki, İreneo Funes adlı karakteri anlatırken, “30 Nisan 1882 gününün tan sökümünde güneyden gelen bulutların biçimlerini biliyordu... Funes yalnızca her ormanın her ağacının her yaprağını hatırlamakla kalmıyor, aynı zamanda gördüğü veya düşlediği her kareyi de hatırlıyordu... İki-üç kez bütün bir günü yeniden kurmuştu; asla duraksamamıştı, ama her keresinde bu kurmalar bütün gününü almıştı. Tek başına benim anılarım, dünya dünya olduğundan beri bütün insanların sahip olabileceklerinden daha çoktur, demişti bana...” der.4
Funes’in İngilizce’yi, Fransızca’yı, Portekizce’yi ve Latince’yi çaba harcamadan öğrenivermesini sağlayan, her ormanın her ağacının her yaprağını kaydeden hafızasından duyduğu tedirginlik, kendi yüzüyle aynada her karşılaştığında, ellerine her bakışında şaşkınlığa düşmesiyle bağlantılıdır aslında. Bugüne yer kalmamıştır Funes’in dünyasında. Kendini bugününde yadırgayışı bundandır.
Öykü üzerinde düşündükçe hatırlamanın bugünün yerine geçtiği, kendi yüzünden hayret duyan Funes karakterine benzemeye, anıların işgaline uğramaya, anılardan ibaret kalmaya başlanır mı kaygısını duymamak zor. Kaygı sorularla birlikte geliyor üstelik de: Bugünün aynasında kendimize baktıkça gördüklerimiz nelerdir? Bugünümüzdeki yüzümüzü yadırgamadan geçmişimizi nasıl görebiliriz aynada, geçmişi unutmadan?
Bir arkadaşımızın yazdığı gibi, yas tutmadan anılarımızla güçlü olabildiğimizi, yas tutmayan hatırlama şekillerinin artık bulunmakta olduğunun umudu vardı bu yılki anmada. 5 Hafıza kaybını önleme zorunluluğu ile Funes’leşme kaygısının farkına varma bu yıl yapılan anmanın önceki yıllardan farklılıklarını belirliyor belki de. Arkadaşlar ardından yapılan her anma gibiyse da bu Haziran anmamız birçok bakımdan, yine de farklıydı bu yılki anma geçen yıllardan.
Ölü Bir Arkadaşı Anılardan Fazlasıyla Anmak
Bu yılki anmanın farklılığı, geçmişin yarınla buluşmasıydı.
Gelmekte olanların ve geçmiştekilerin, kendi zamanlarının içinden birbirine el uzatmasıydı bu Haziran buluşmasının öncekilerden farkı. Ölen arkadaşları hatırlarken, artık ortak hafıza kaydı tutmaktan farklı bir tavrın yeşermekte olduğunun en belirgin göstergesi, SBF öğrencilerinin kendilerine ait yeni bir tarih oluşturma niyetlerini beyanlarıydı.
Gençlerin Hakan’ın mezarı başında yaptıkları konuşmada, “Kendi mücadelelerinin geleneğin devamı olmakla sınırlı olmadığı”nı vurgulamaları, “geçmişin bilgisini geçmişin üstünü çizmeden bugüne dâhil etme”6 doğrultusunda bir adım atılıyor olduğunun belirtisiydi. Arkadaşlarımızı hatırlamanın zaman zaman hafıza kaydı tutmanın sınırlarına sıkışarak hatıra kaybına doğru gitme tehlikesine karşı bir duruştu SBF öğrencilerinin sözleri.
Bu sözler kadar, bu sözleri söyleyişlerindeki tavırları ve mezar ziyareti sonrasında SBF’deki toplantıdaki konuşmalarıyla da geçmişten devraldıklarının, “bütüncül anlatılar değil, tekil anlar, deneyimler,”7 olduğu belirginleşti. Geçmişin, belki de aradan geçen bunca zaman sonra bugünü işgal etmeden doğru bir yere oturuşmakta olduğunun belirtisiydi SBF öğrencilerinin varlıklarını ifade ediş biçimleri.
SBF-DER’in 1970’li yılların ikinci yarısındaki anti-faşist mücadelesinin ve geçmişin sahiplenildiğinin ancak baskı biçimlerinin değiştiği günümüzde farklı direniş ve mücadele yöntemleri geliştirerek ilerlendiğinin de, arayışların da, sorgulayışların da izleri vardı öğrencilerin kendi derneklerinde sürdürdükleri mücadelede. Hayata dönük olmanın ve direnç gücünün anma törenlerindeki alışılagelmiş söz ve tavırlardan ileri bir yerde şekillenmekte olduğunun beyanıydı SBF öğrencilerinin duruşu.
Bir başka farklılığı bu yılki anmanın, sürgünde olanların birbiriyle buluşmasıydı.
Anayurdundan ve anadilinden sürgün edilenlerle, hayatından arkadaşlarından ve ölümler pahasına kurulan bir dilden sürülenlerin buluşmasıydı bu yılki anma töreni. Ana dili barış ve insan olduğundan sürgüne yollananların buluşmasıydı. Sürgün tarihi uzun8 bir halkın temsilcisi olan ve halkının sürgün hafızasının kaydını tutan bir yazarın, ömrünü yurdundan uzakta geçirmeye mecbur edilen Mehmed Uzun’un mezarından getirilen toprak Hakan’ın mezarına arkadaşları tarafından serpildi.
Sürgünde geçen ömrü, çocukken uğruna tokat yediği Kürtçe’yi, kendine yurt edindiği anadilini dünyaya kazandırmış olarak 11 Ekim 2007’de Diyarbakır’da sona eren Kürt yazarı Mehmed Uzun’un mezarından toprak getirilmişti Haziran buluşmasına. Köyünden taşınan nar ağacının köklendiği toprak, Hakan’dan filizlenecek ağaçlara güç vereceği inancıyla serpildi mezara.
Edebiyatı yapılamaz, romanı yazılamaz denen bir dilin, Kürtçe’nin, dünya edebiyatıyla buluşmasını sağlayan Mehmed Uzun’un, "Barış, insanlığın yarattığı en önemli, en erdemli eserdir. Barış, ben dediğimiz şeyin öteki haline gelmesidir; öteyi anlamak onunla eşit ilişki kurmaktır. Barış, insanoğluna en çok yakışan erdemleri kendi içinde barındıran yepyeni bir kültür, bir terbiyedir,"9 sözleriyle savunduğu barış güvercini Hakan’ın mezarına kondu bu yıl.
Bir farkı da bu yılın, ütopyanın yerli yerinde durduğunu söyleyenlerin, ‘başka türlü bir hayat mümkün’ diyenlerin estirdiği rüzgârın ferahlığıydı. Bir zamanlar sokaklarda olmak için evlerini bırakanların, geçmişi anarken bir araya gelişleri artık büyük bir aile olmaya benzetmeye başlamanın bende hep çağrıştırdığı bir aile büyüğünün uzun, ağır ve kasvetli gölgesine dönüşmekten farklı olmadığını hissetmelerini sağlayabilecek ferahlıkta bir rüzgârdı bu. Başka türlü bir hayatı mümkün kılabilmenin yolunun şimdi büyük harflerle alternatif hayat reçeteleri yazmaktan daha mütevazı, daha usul bir kararlılıkla evlerden sokaklara çıkmaktan geçtiğinin fısıltısıydı. SBF ve Cebeci yerleşkesinde yaşananlar paylaşıldı. Yeni öğrenim döneminde turnikeli giriş adı altında öğrencilerin baskı altına alınma hazırlıklarına ve güvenlik adı altında sürekli yeni baskı mekanizmaları konulmasına karşı direnme kararlılığı paylaşıldı. Özel Güvenlik Birimi adı altındaki polisiye güçlerin hukuka aykırı uygulamalarına karşı çıkarak, yaygın polisiye önlemlerin yüzünü açığa çıkarma bilinciyle sokaklarda olma gereğinin, sokaklarda olanların yanında olma zorunluluğu daha da belirginleşti.
Uzun bir hikâyenin cevabındaki sürgünlerle zamana dair soruları cevaplarından çok olan yarınındakilerin buluşmasıydı. Asla anlayıp kabullenemeyecekleri arkadaş ölümlerinden hem kendine ait hem de ortak bir hikâye çıkaranların gidenlere “keşke burada olaydın!” demesinden daha çoktu bu Haziran.
‘Korfulamu, Xenitis, Argathini’
Mehmed Uzun'un toprağı Hakan'ın mezarına serpelendiğinde, sürgünlüğün ne demek olduğunun cevabını oradaki herkes kendince aradı belki de. Sorunun ve cevabın çok olduğu yerlerden geçildi sonra. Sonsuzluk ve Bir Gün'deki farklı zamanların sürgün yazarları ve çocukla Türkiyeli Kürt bir yazarın uzun sürgün hikâyesinin ve kendi ömründen sürgüne gitmişlerin buluştuğu yerden üç kelime düştü bu Haziran’a cevaben.
Sonsuzluk ve Bir Gün’ün bu üç kelimesi Korfulamu, Xenitis, Argathini'ydi…
Hikâyeleri anlatan kelimelerden geçerek gelen ve hikâyesi olan kelimeleri anlatan filmden karelerle sürdü Haziran buluşması benim için. Kelimelerin kısa hikâyesi ise şöyleydi:
Ömrünün hesaplaşma günündeki ozan Alexandros Sonsuzluk ve Bir Gün filminde, ‘Yarın nedir?’ sorusunun cevabını ararken zamanın anlamını sorgular. Ölümcül bir hastalık nedeniyle o günün akşamında hastaneye yatmaya hazırlanan Alexandros, Selanik’te deniz kıyısında bir bankta oturur, çocuk ticareti yapan çeteden ve polisten kurtardığı kaçak Arnavut göçmeni çocuğa İtalya’da doğan Yunanlı şairin, Solomos’un hikâyesini anlatır.
Hikâyede Solomos’un, Osmanlı-Yunan savaşının sürdüğü yıllarda bir gece rüyasında gördüğü annesi onu adasına geri çağırır. Rüyasında aldığı bu çağrı üzerine adasına geri dönen Solomos yoksulluk, açlık ve felaketle karşılaşır anavatanında. Özgürlük savaşının sürmekte olduğu anavatanında herkes elinden geldiğince katkıda bulunmaktadır direnişe. Şair Yunanlı olmasına rağmen Yunanca bilmez; kendi adasında, kendi insanlarının arasında olmasına rağmen onların dilini bilmediğinden onlarla konuşamaz ve konuşmalarını anlayamaz.
Alexandros, “Bir şairin elinden gelen, özgürlük şiiri yazmaktır diye düşünen Solomos, bu şiiri yazmalıyım; benim de katkım bu olmalı demiş,” diye sürdürür çocuğa anlattığı hikâyeyi. Solomos’un, bilmediği bir dilde şiir yazmak için kelimeler almaya başladığını, adada, garip bir şairin kelimeler aldığı haberinin kısa sürede yayıldığını anlatır.
Çocuğa anlattığı bu hikâyeden sonra kelime almaca oyunu oynamaya başlarlar kendi aralarında Alexandros ile çocuk. 19.yüzyıl şairi Solomos’un “Hür Esir” adlı bitmemiş şiirini tamamlamaya çalışan Alexandros, oynadıkları oyunda çocuktan kelime alacaktır, tıpkı Solomos gibi. Çocuk koşarak kalabalığın içine dalar ve her geri dönüşünde yeni bir kelime getirir Alexandros’a. Yunanistan’ın en büyük ulusal şairlerinden biri olan Dionysios Solomos’un yarım kalmış şiirini tamamlamaya ömrünü adayan Alexandros, sonsuzluktan önceki hesaplaşma gününde rastlaştığı Arnavut çocuktan bu oyunda üç kelime alır.
Getirdiği kelimeler hayatın yansısıdır. Kelimelerin ilki ‘korfulamu’dur. ‘Korfulamu’nun sözlük anlamı, ‘çiçek göbeği’dir. ‘Korfulamu’ kelimesinin Yunanca’da ifade ettiği duyguysa, annesinin kucağında uyuyan çocuğun huzurudur; kelime şefkat, sevgi, huzuru anlatır. İkinci kelime ‘xenitis’tir. Angelopoulos’un bir korsandan öğrendiği,10 Yunanca’nın unutulmuş bir kelimesidir ‘xenitis’. Yunanca’da ‘yaban’ anlamına gelen ‘xenos’dan türetilmiş bir kelime olan ‘xenitis’, sürgün olma halini, ama daha çok da daimi sürgünde olma duygusunu anlatır. Her yerin yabancısı ve her yerde sürgünde olanlar için kullanılır.
Oyunun son kelimesi ‘argathini’dir. Gecenin en geç saati anlamına gelir ‘argathini’. ‘Argathini’, en karanlık derinliğidir gecenin. Her şey için çok geç kalınmış olmasını anlatmak için kullanılan bir sözcüktür. Heraklitos’un, “Zaman, sahilde çakıl taşlarıyla oynayan bir çocuktur”, sözleriyle başlayan filmin son sahnesinden geriye, zamana dair ‘argathini’ sözü kalır. Bir çocuğun sorusuyla başlayan film, başka bir çocuğun o sorunun sahibine sunduğu kelimeyle cevaplanır. Sorunun sahibi kıyıda kalırken, cevabın sahibi olduğunun farkında olmayan çocuk kendi sürgününde yeni bir adım atar, kaçak olarak Amerika’ya giden gemiye biner.
Alexandros’un Yunanistan’daki 1967 darbesinden kaçtığında tamamlamaya ömrünü adadığı Yunan dilinin büyük şairi Solomos’un şiirine üç kelime bulunur, hayatı yansıtan üç kelime sonsuzluktan önceki hesaplaşma gününün oyununda... Üç sürgünü Solomos’u, Alexandros’u ve Arnavut çocuğu bir araya getiren kelimeler ‘korfulamu’, ‘xenitis’ ve ‘argathini’dir.
Haziran Sürgünü
Yaratılmış bir karakter olan Alexandros'u, gerçeklikteki Solomos'la buluşturan da, Mehmed Uzun'u romanını yazmayı tutkuyla istediği ama yetiştiremediği Auerbach'la zamanların ardından buluşturan da sürgünlüktür. Zamanın ötesine kalan kelimelerle ve sürgünlüğünün bittiği yerde ölüm meleğiyle buluşan büyük bir yazarla buluşanlar da başka bir zamanın ve farklı, yeniden kurulmakta olan bir dilin sürgünleridir aslında.
Benim Haziranımı gerçek kılan buluşmalar bunlardı bu yıl. Korfulamu derken ütopyanın anadilini, anadilinin şefkatinde ülkesini yaratanları; xenitis'te sürgünde olanları, argathini'de "yarın nedir?" sorularımızla başlayan zamana şimdilerde verilen cevapları buluşturdum bu yıl.
Siverek'te ilkokulun birinci günü okul bahçesinde sıraya girmeye çalışırken, aralarında Kürtçe konuşan çocuklardan birine “Türkçe konuş,” diye bir tokat atmıştı yıllar önce İstanbullu yedek subay öğretmen. Tokadı yiyen çocuk Türkçe bilmiyordu oysa. Yediği o tokat, ölene dek aklından çıkmamıştı Mehmed Uzun’un. Sürgünde yaşarken, ana dilini sürgünden dünyaya geri getiren o tokadı yiyen çocuk oldu.
"Kürtçe roman yazmaya başladığım zaman elimde Musa Anter'in 1960'larda hapiste hazırladığı incecik bir sözlük vardı. Bir de Mehmet Emin Bozarslan'ın sözlüğü, 19. yüzyıldan kalma bir sözlüğün çevirisi... Türkiye'ye gelemiyordum. Daha çok Suriye'ye gidip Kürtlerle, halktan insanlarla, amatör şair, şarkıcılarla, Deng Bejlerle birlikte oluyor, Kürt dilini keşfediyordum. Çiçeklerin, ağaçların, kuşların Kürtçe isimlerini öğrenip kaydediyordum. Diaspora'da benden önce yapılmış Kürtçe edebi çalışmaları, dergileri, kitapları tarıyordum."11
Hakan’la toprakları karışan Mehmed Uzun’un bu söyleşisini okuyana kadar, özgürlük şairi Solomos’un bilmediği dilde yazacağı şiiri için kelime topladığı günlerden bu yana çok zaman geçmiş gibi geliyordu bana. Solomos'un yarını denebilecek bir zamanda, Mehmed Uzun anadilinin kelimelerini unutulmaktan kurtarmak için aynı Solomos gibi dolaşmışsa yurdunda… Zaman nedir peki?
Sonsuzluktan önceki hesaplaşma günüdür herhalde. Hayatına anlam katan tek eylemi, yarım kalmış bir şiiri tamamlamak için olabildiğince çok kelime bulup almaya çalışan bir şairin, anadilinden aldığı unutulmuş kelimelerle kendini kurtarmaya çalıştığı prangadır zaman. Zamanın, yarında sonlanmayacak olduğunu anladığı andır insanın zaman.
Zaman, yurduna ölmeye dönen sürgündeki bir yazarın son günüdür. Zaman, uzun yıllar önce öldürülmüş bir arkadaşa mektup yazmaktır gecenin en karanlık saatinde. Gecenin yarına doğru aydınlanmaya başladığı andır. Bugüne dair düşünebilmeye başladığımız andır ya da zaman.
Zaman, gelecek Haziran’da Hakan’ın mezarından sürgün vermeye başlayacak olan bir nar ağacıdır belki de.
1) Yazının başlığında atıfta bulunulan, "To a Dead Friend" parçası çalarken kaçak Arnavut göçmeni çocukların ölen arkadaşları için yaktıkları ağıt. ("To a Dead Friend", Eleni Karaindrou’nun bestesi, Eternity and a Day (Sonsuzluk ve Bir Gün) filminden (Theo Angelopoulos, 1998)
2) Mehmed Uzun, Ölüm Meleğiyle Randevu, Ithaki Yayınları, 2008, s.24.
3) “Hatırlama, bir yeniden tanımlama sürecidir, geçmiş yeniden yapılır, bellek geçmişi icat etmenin bir yoludur.” Adam Philips’den aktaran: Münir Göle, “Doğru Olmadığını Biliyorum Ama Öyle Hatırlıyorum”, Bellek, Öncesiz Sonrasız, Cogito, YKY, Sayı 50, Bahar 2007, s. 27. Anma töreni sonrasında aramızda konuşurken, herkesin kendi yarattığı bir geçmiş olduğunu ve geçmişe dair kayıt ortak hale getirildiğinde anlamlı bir hikaye çıkarılabileceğini bir kez daha fark etmek anımsama süreçlerine dair daha derin düşünmenin gereğini gösterdi.
4) Hikâyeye internet üzerindeki erişim adresi: http://evans-experientialism.freewebspace.com/borges.htm
5) http://www.sbfder.com. "Anılarımıza sahip çıkarak belleksiz topluma bir cevap verebilmeliyiz. Bir dönemi yaşayan bizlerin anılarının yaşaması, belleklerden silinmesinin engellenmesi çocuklarımıza bırakabileceğimiz tek miras olmalıdır. Zamana rehin bırakılmış anıları toparlamak için bir araya gelmekle yükümlü olduğumuzun bilincinde olmamak mümkün mü? Kendimize olan saygımız, fotoğraflarda birlikte olup da şimdi birlikte olamayacağımız, kaybettiğimiz arkadaşlarımızın anısı bizi bir arada kalmaya zorluyor. Şairin dediği gibi belki ağaçların ve çimenlerin yeşil olduğu günleri geride bıraktık, ama yas tutmak yok anılarımızla güçlüyüz biz artık. Seçimini yapıp yola çıkan bizlerin, bu seçime bir şeyler ekleyerek ‘HİÇ’ olmayacağımızı göstermemiz gerekiyor.”
6) Birgün gazetesindeki söyleşiden alıntı. “Meltem Ahıska’yla Söyleşi: Entelektüel, Ezilenin Deneyimine Yer Açmalı”, Osman Akınhay, Bekir Tarık, Mesele Kitap Dergisi, Nisan 2008, Sayı 16, s. 12-21.
7) A.g.y., s. 21.
8) Mehmed Uzun, Şeyhmus Diken’in Amidalılar kitabına dair, “Türkiyeli Kürtlerin sürgün tarihi uzun, sürgün hafızaları kısadır. Yüzyıllar boyu süren bu sürgün tarihinden ne kaldı? Diken’in son çalışması Amidalılar, sözünü ettiğim hafızanın oluşmasına çok yardımcı olacaktır,” demiştir (Birgün, 1 Haziran 2007).
9) Mehmed Uzun’un Ocak 2007'de, rahatsızlığı nedeniyle katılamadığı “Türkiye Barışını Arıyor Konferansı”na gönderdiği konuşma metninden.
10) Amerikalı film eleştirmeni Gideon Bachmann’ın Theo Angelopoulos’la yaptığı söyleşi için bkz.
http://www.miscellanea.de/film/Theo_Angelopoulos/Interview1.htm. Theo Angelopoulos’un filmleri ve sinema anlayışıyla ilgili görüşlerini içeren söyleşilerinin toplandığı bir kaynak için bkz. der. Dan Fainaru, Theo Angelopoulos, çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2006.
11) Hasan Cemal, “Modern Kürt Edebiyatının En Büyük İsmi Mehmed Uzun ile Sohbet”, Milliyet.
Luis Posada Carriles
http://www.bianet.org/bianet/kategori/biamag/107028/amerikan-yesili-carriles-turk-yesili-yildirim-ve-kenan-evren
Amerikan "Yeşil"i Carriles, Türk "Yeşil"i Yıldırım ve Kenan Evren
Marmaris'in karası Kenan Evren'i ve Türk "Yeşil"ini iyi kötü tanıyoruz hepimiz. Peki, Amerikan "Yeşil"i Luis Posada Carriles kim? Posada Carriles, ömrünü Fidel Castro'yu devirmeye adamış bir devrim sürgünü.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
17 Mayıs 2008, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
80'lik Posada Carriles, "ne yaşar ne yaşamaz" Mahmut Yıldırım ve 90'lık Kenan Evren arasındaki ortak noktaları bulmak yapboz oyununa benziyor. Her üçü de karanlıktan beslenen bu kişiler arasındaki ortak noktaların birçoğu, Posada'nın geçmişini okurken kendiliğinden ortaya çıkıyor. Eğlencesi az, yaptıkça bozmak istenecek kanlı bir resim beliriyor oyun ilerledikçe…
Evren de Posada da deniz manzaralı lüks evlerinde ömürlerinin son demlerini geçirirken söndürdükleri genç hayatların gölgesini üzerlerinde hissetmiyorlar bile. Bu iki kişi arasındaki çirkin benzerliklerden komik olanlar da yok değil ama. 80'lik ve 90'lık iki ihtiyarın ortak noktalarının komik tarafı ikisinin de dünyaya kazık kakma niyetleri ve kötü ressam olmaları! İlişkilerini uyduruk resimlerine tahvil edebildiklerinden bazen resimlerini satıp gelir de elde edebiliyorlar üstelik ikisi de.
Sözgelimi, Posada kendisini maaşa bağlayan CIA ve Küba Amerika Ulusal Vakfı'nın desteğiyle Küba'daki devrim hükümetini yıkmak için giriştiği terör etkinliklerini sürdürürken, 1986'da parasal destek görece azaldığında başka bir devrim karşıtı Küba sürgününe, Rafael Quintero'ya yardım için başvurmuş.
Quintero'nun tavsiyesiyle kötü resimlerinden birini Richard Secord'a göndermiş. İran'a silah satışında ve elde edilen kârın Nikaragua'daki kontrgerilla savaşının finansmanında kullanımında Oliver North ile işbirliği yapan karanlık bir isim olan Secord, resmi için Posada'ya bin dolar yollayıp desteğini esirgememiş.
Posada'nın paradan yana pek sıkıntısı olmamış aslında ömrü boyunca. Kötülük dayanışmasının ötesinde anlamı var elbette kendisine yapılan desteklerin. 1997'deki ölümüne kadar Küba Amerika Ulusal Vakfı başkanı Jorge Mas Canosa'nın, Posada'ya her talep ettiğinde, "Kilise için!" adı altında beş bin dolar, 10 bin dolar, 15 bin dolar yolladığı biliniyor.
Yolladığı paraların nerelerde kullanıldığına dair ayrıntıyı öğrenmeyi özellikle istemeyen Mas Canosa'nın ölümünden sonra da Vakıf aracılığıyla Posada desteklenmeye devam edilmiş. Posada'ya farklı kaynaklardan verilen desteklerin ortak amacı Küba Devrimini tarihe gömmek olmuş hep.
Marmaris'in karasını ve Türk "Yeşil"ini iyi kötü tanıyoruz hepimiz. Peki, Amerikan "Yeşil"i Luis Posada Carriles kim?
ABD'nin "iyi terörist"i
Luis Posada Carriles, 80 yaşında Küba doğumlu Venezüella yurttaşı bir karşı devrimci. Ömrünü Fidel Castro'yu devirmeye adamış bir devrim sürgünü. Açıklanan CIA ve FBI belgelerinden uluslararası "terörizm" kariyeri ve ABD ile yaptığı resmi işbirliği ortaya çıkıyor Posada'nın.
1961 Şubat'ında CIA'nin Tugay 2506 girişiminde (1) başlayan bu işbirliğinin 6 Ekim 1976'daki 455 uçuş numaralı Küba Havayolları uçağının düşürülmesinden üç ay öncesine kadar sürdüğü CIA resmi kayıtlarından okunabiliyor.
"1976'da içlerinde Küba genç milli sporcularının da bulunduğu bir yolcu uçağına yapılan ve 73 kişinin ölümüne neden olan saldırıda bombaları yerleştiren iki yolcu Barbados’tan önceki havaalanında uçaktan indiler. Uçak 73 yolcusu ile Barbados’tan havalandıktan kısa bir süre sonra havada infilak etti. İnen iki yolcunun gittikleri ilk adres ABD büyükelçiliği oldu. Küba bu acımasız saldırıyı CIA için çalışan iki kişinin planladığını kanıtlarla ortaya koydu: Luis Posada Carriles ve Orlando Bosch."
Venezüella’da yakalanıp tutuklanan Bosch'un suç dosyasının Posada'dan kalır yeri yoktu. Şili'nin Washington büyükelçisi, Allende'nin çalışma arkadaşı diplomat Orlando Letelier'in 21 Eylül 1976'da Washington'da kurban gittiği suikastın planlayıcısı Bosch'tu. Letelier suikastının perde arkasında ise yine ABD vardı. Bosch 11 yıl sonra affedildi.
ABD yandaşı olan zamanın Venezüella başkanı, görevinin bitmesinden önceki son iş olarak Bosch’u affettiğini açıkladı. Daha önce ABD’de bir Polonya gemisine bazuka ile ateş açtığı için tutuklanan ancak hemen şartlı salıverilen Bosch, şartları yerine getirmediği için ABD’ye gider gitmez tutuklanacağını bildiği halde Miami’ye gitti. Tutuklanıp Barbados uçağına konulan bomba nedeniyle suçlu bulunan Bosch, bu kez de Baba Bush tarafından affedildi.
Luis Posada Carriles ise Venezüella hapishane yetkililerine verilen birkaç bin dolarlık rüşvet karşılığı "kaçmayı" başardı. 2005'den beri ABD'de yaşayan ve geçtiğimiz 2 Mayıs'ta 500 Küba kökenli Amerikalının düzenlediği destek gecesine katılan Posada Carriles'in uluslararası anlaşmalara göre Venezüella’ya iade edilmesi gerekiyor. Ancak gerçekleştirdiği her eylem kanıtlarla ispatlanmış bu terörist, ABD hükümeti tarafından halen koruma altında. Devlet için kurşun atanlarla kurşun yiyenler Türkiye'de olduğu gibi Amerika'da da el üstünde tutuluyor devlet tarafından.
2005'de yasadışı yollardan kolaylıkla ABD'ye giriş yapmasına göz yumulan Posada'nın, ülkeye yerleşiminin meşrulaştırılmasındaki son merhale de Bush yönetimi tarafından 2007'de aşılmış. Küba halkının, Luis Posada Carriles’in Venezüella’ya iade edilmesi için yıllardır yürüttüğü mücadele devam ederken 8 Mayıs 2007'de ABD Bölge Yargıcı Kathleen Cardone, Luis Posada Carriles'in Teksas mahkemesinde yapılacak duruşmasına üç gün kala, göçmen yasalarınca terörist için savunma tarafından öne sürülen yedi ayrı suçlamayı reddetmiş.
Carriles'in davasının göçmenlik konusuyla sınırlı olması nedeniyle böyle bir karar vermek zorunda kaldığını belirten Yargıç Kathleen Cardone, Posada davasında ABD hükümetinin "sahtekarlık, hile ve düzenbazlık" yaptığını söylemiş.
Granma gazetesinde çıkan bir haberde Posada'nın serbest bırakılması ciddi şekilde eleştirilerek "ABD hükümeti maskesini tamamen çıkardı. Luis Posada Carriles serbest" denmiş. Haberde terörist için artık 11 Mayıs'ta bir dava olmayacağı ve bu kararla dokunulmazlığının tescil edilmiş olduğu açıklanmış. Posada'nın serbest bırakılma kararının Beyaz Saray tarafından çok önce karara bağlandığı söylenen haberde, Posada'nın hiçbir zaman terörist olarak yargılanmadığına ve yasal araçların Carriles'in suçlarının üzerini örtmek için kullanıldığına işaret edilmiş.
Posada, 1976'da 73 kişinin ölümüyle sonuçlanan terör eyleminin, 1997'de Havana'da bir İtalyan işadamının ölümüne ve onlarca kişinin yaralanmasına yol açan otel bombalamalarının ve 2000 yılında Panama'da Castro'ya karşı bombalı suikast girişiminin sorumlusu. Posada'nın ABD tarafından korunup kollanması, terör konusunda Bush yönetiminin çifte standardının bir örneği olarak hem ABD demokratları tarafından hem de Küba ve Latin Amerika ülkelerinde çok yoğun tepkilerle karşılansa da, Posada Miami'de, Brickell Key'deki lüks evinde keyif çatmaya devam ediyor şimdilik.
Türkiye'nin devlet "Yeşil"i ve mahdumu
Teröristin hasının devlet tarafından beslenip koruma altına alınmasının örneklerinden sadece biri olan Posada Carriles için deniz manzaralı günler 2007'deki beraatı sonrasında ABD'de huzur içinde geçerken, Yeşil kod adlı Mahmut Yıldırım'ın oğlu Murat Yıldırım'ın delil yetersizliğinden beraatının talep edildiğini okuduk Türkiye'deki gazetelerde. Drej Ali lakaplı Ali Yasak'ın, "Suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, nitelikli yağma ve nitelikli yağmaya teşebbüs" suçlarından yargılandığı davada 18 yıldan 35 yıla kadar hapsinin istendiği davada "Yeşil" olarak tanınan Mahmut Yıldırım'ın oğlu Murat Yıldırım'ın ise delil yetersizliğinden beraatı talep edildi 24 Nisan'da.
Sorgusunda kimseyi "Yeşil" adını kullanarak tehdit etmediğini söyleyen Murat Yıldırım'ın kurduğu çeteyle ilgili olarak 2006'daki röportajında Sinan Yerlikaya şunları söylemişti: "Yeşil'in maddi ve manevi desteği olmadan oğlunun silahlı çeteye sahip olması, haraç toplaması mümkün değil. (…) Yeşil, terörle mücadele kapsamında görevlendirilmiş biriydi. Onun gözünde herkes PKK'lıydı, her Kürt potansiyel suçluydu."
Sinan Yerlikaya röportajda, "Yeşil, Mehmet Eymür'ün MİT'te adamıydı. Eymür Yeşil'in neler yaptığını biliyor. Yeşil bir gün çözüldüğünde, ucunun kendisine dokunacağını biliyor. Eymür, öldü, bir dönem bitti gibisinden Yeşil işini kapatmaya çalışıyor." dediği yıl, İstanbul Valisi Muammer Güler yaptığı bir açıklamada, "Yeşil'in yaşayıp yaşamadığına ilişkin bir bulgu bulunmamaktadır. Yaşayıp yaşamadığını biz de bilmiyoruz. Kamuoyunda öldüğü bilinen 'Yeşil'in son 10 yıldır yaşadığına dair bir bilgi yok" demişti (2). "Yeşil"in "ne yaşar ne yaşamaz" olarak devletin derin arafında kalakalma durumu da devletin derinlerine dair turnusol kağıdı işlevi görüyor.
Yeşil'in Tunceli, Bingöl, Diyarbakır'da estirdiği terörü besleyen karanlık ilişkiler ağında birçok tanıdık isim var. Mehmet Eymür, Mehmet Ağar, Abdullah Çatlı… 1980 öncesinde, cunta yönetiminde ve sonrasında devlet için silah atanların devletlû olmalarının hikayesi hepimizin malumu.
"Terörizmi bitireceğiz, fakat insan hakları ve demokrasi elimizi kolumuzu bağlıyor" diyen zihniyetin darbe dönemlerinin sınırlarının ötesinde devlet tarafından içselleştirildiği bilinen bir gerçek. Terörizm konusunda devlet ricalinin attığı nutuklarda devlet terörünün propagandası yıllardır rahatlıkla yapılıyor. Terör devlet yanlısı olunca ve devlet tarafından uygulanınca ne terör uygulayanlar ne de terör propagandası yapanlar kovuşturmaya uğruyor.
Terörizm konusundaki çifte standarttan vazgeçilmeden, devlet hizmetindeki teröristlerin ve ahfadının korunup kollanmasına son verilmeden ve devlet için kurşun sıkan teröristlerin "iyi" addedilemeyeceği konusunda devlet içinde fikir ve eylem birliğine varılmadan ufkumuzu ne Türkiye'de ne ABD'de çirkin yeşillerden ve karalardan ne de ikisinin karışımı kirli hakilerden arındırmamız mümkün değil. (FÇ/GG)
Dipnotlar
(1) 1961 yılında ABD'nin destekleyip silahlandırdığı "2506 Tugayı" denen bir grup Kübalı karşıdevrimci, Castro yönetimini devirmek üzere Küba'ya başarısız bir işgal girişiminde bulunmuş, Domuzlar Körfezi'nden yapılan çıkartma Küba devrimcileri tarafından püskürtülmüştü.
(2) 2006-02-17 Haber7
Amerikan "Yeşil"i Carriles, Türk "Yeşil"i Yıldırım ve Kenan Evren
Marmaris'in karası Kenan Evren'i ve Türk "Yeşil"ini iyi kötü tanıyoruz hepimiz. Peki, Amerikan "Yeşil"i Luis Posada Carriles kim? Posada Carriles, ömrünü Fidel Castro'yu devirmeye adamış bir devrim sürgünü.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
17 Mayıs 2008, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
80'lik Posada Carriles, "ne yaşar ne yaşamaz" Mahmut Yıldırım ve 90'lık Kenan Evren arasındaki ortak noktaları bulmak yapboz oyununa benziyor. Her üçü de karanlıktan beslenen bu kişiler arasındaki ortak noktaların birçoğu, Posada'nın geçmişini okurken kendiliğinden ortaya çıkıyor. Eğlencesi az, yaptıkça bozmak istenecek kanlı bir resim beliriyor oyun ilerledikçe…
Evren de Posada da deniz manzaralı lüks evlerinde ömürlerinin son demlerini geçirirken söndürdükleri genç hayatların gölgesini üzerlerinde hissetmiyorlar bile. Bu iki kişi arasındaki çirkin benzerliklerden komik olanlar da yok değil ama. 80'lik ve 90'lık iki ihtiyarın ortak noktalarının komik tarafı ikisinin de dünyaya kazık kakma niyetleri ve kötü ressam olmaları! İlişkilerini uyduruk resimlerine tahvil edebildiklerinden bazen resimlerini satıp gelir de elde edebiliyorlar üstelik ikisi de.
Sözgelimi, Posada kendisini maaşa bağlayan CIA ve Küba Amerika Ulusal Vakfı'nın desteğiyle Küba'daki devrim hükümetini yıkmak için giriştiği terör etkinliklerini sürdürürken, 1986'da parasal destek görece azaldığında başka bir devrim karşıtı Küba sürgününe, Rafael Quintero'ya yardım için başvurmuş.
Quintero'nun tavsiyesiyle kötü resimlerinden birini Richard Secord'a göndermiş. İran'a silah satışında ve elde edilen kârın Nikaragua'daki kontrgerilla savaşının finansmanında kullanımında Oliver North ile işbirliği yapan karanlık bir isim olan Secord, resmi için Posada'ya bin dolar yollayıp desteğini esirgememiş.
Posada'nın paradan yana pek sıkıntısı olmamış aslında ömrü boyunca. Kötülük dayanışmasının ötesinde anlamı var elbette kendisine yapılan desteklerin. 1997'deki ölümüne kadar Küba Amerika Ulusal Vakfı başkanı Jorge Mas Canosa'nın, Posada'ya her talep ettiğinde, "Kilise için!" adı altında beş bin dolar, 10 bin dolar, 15 bin dolar yolladığı biliniyor.
Yolladığı paraların nerelerde kullanıldığına dair ayrıntıyı öğrenmeyi özellikle istemeyen Mas Canosa'nın ölümünden sonra da Vakıf aracılığıyla Posada desteklenmeye devam edilmiş. Posada'ya farklı kaynaklardan verilen desteklerin ortak amacı Küba Devrimini tarihe gömmek olmuş hep.
Marmaris'in karasını ve Türk "Yeşil"ini iyi kötü tanıyoruz hepimiz. Peki, Amerikan "Yeşil"i Luis Posada Carriles kim?
ABD'nin "iyi terörist"i
Luis Posada Carriles, 80 yaşında Küba doğumlu Venezüella yurttaşı bir karşı devrimci. Ömrünü Fidel Castro'yu devirmeye adamış bir devrim sürgünü. Açıklanan CIA ve FBI belgelerinden uluslararası "terörizm" kariyeri ve ABD ile yaptığı resmi işbirliği ortaya çıkıyor Posada'nın.
1961 Şubat'ında CIA'nin Tugay 2506 girişiminde (1) başlayan bu işbirliğinin 6 Ekim 1976'daki 455 uçuş numaralı Küba Havayolları uçağının düşürülmesinden üç ay öncesine kadar sürdüğü CIA resmi kayıtlarından okunabiliyor.
"1976'da içlerinde Küba genç milli sporcularının da bulunduğu bir yolcu uçağına yapılan ve 73 kişinin ölümüne neden olan saldırıda bombaları yerleştiren iki yolcu Barbados’tan önceki havaalanında uçaktan indiler. Uçak 73 yolcusu ile Barbados’tan havalandıktan kısa bir süre sonra havada infilak etti. İnen iki yolcunun gittikleri ilk adres ABD büyükelçiliği oldu. Küba bu acımasız saldırıyı CIA için çalışan iki kişinin planladığını kanıtlarla ortaya koydu: Luis Posada Carriles ve Orlando Bosch."
Venezüella’da yakalanıp tutuklanan Bosch'un suç dosyasının Posada'dan kalır yeri yoktu. Şili'nin Washington büyükelçisi, Allende'nin çalışma arkadaşı diplomat Orlando Letelier'in 21 Eylül 1976'da Washington'da kurban gittiği suikastın planlayıcısı Bosch'tu. Letelier suikastının perde arkasında ise yine ABD vardı. Bosch 11 yıl sonra affedildi.
ABD yandaşı olan zamanın Venezüella başkanı, görevinin bitmesinden önceki son iş olarak Bosch’u affettiğini açıkladı. Daha önce ABD’de bir Polonya gemisine bazuka ile ateş açtığı için tutuklanan ancak hemen şartlı salıverilen Bosch, şartları yerine getirmediği için ABD’ye gider gitmez tutuklanacağını bildiği halde Miami’ye gitti. Tutuklanıp Barbados uçağına konulan bomba nedeniyle suçlu bulunan Bosch, bu kez de Baba Bush tarafından affedildi.
Luis Posada Carriles ise Venezüella hapishane yetkililerine verilen birkaç bin dolarlık rüşvet karşılığı "kaçmayı" başardı. 2005'den beri ABD'de yaşayan ve geçtiğimiz 2 Mayıs'ta 500 Küba kökenli Amerikalının düzenlediği destek gecesine katılan Posada Carriles'in uluslararası anlaşmalara göre Venezüella’ya iade edilmesi gerekiyor. Ancak gerçekleştirdiği her eylem kanıtlarla ispatlanmış bu terörist, ABD hükümeti tarafından halen koruma altında. Devlet için kurşun atanlarla kurşun yiyenler Türkiye'de olduğu gibi Amerika'da da el üstünde tutuluyor devlet tarafından.
2005'de yasadışı yollardan kolaylıkla ABD'ye giriş yapmasına göz yumulan Posada'nın, ülkeye yerleşiminin meşrulaştırılmasındaki son merhale de Bush yönetimi tarafından 2007'de aşılmış. Küba halkının, Luis Posada Carriles’in Venezüella’ya iade edilmesi için yıllardır yürüttüğü mücadele devam ederken 8 Mayıs 2007'de ABD Bölge Yargıcı Kathleen Cardone, Luis Posada Carriles'in Teksas mahkemesinde yapılacak duruşmasına üç gün kala, göçmen yasalarınca terörist için savunma tarafından öne sürülen yedi ayrı suçlamayı reddetmiş.
Carriles'in davasının göçmenlik konusuyla sınırlı olması nedeniyle böyle bir karar vermek zorunda kaldığını belirten Yargıç Kathleen Cardone, Posada davasında ABD hükümetinin "sahtekarlık, hile ve düzenbazlık" yaptığını söylemiş.
Granma gazetesinde çıkan bir haberde Posada'nın serbest bırakılması ciddi şekilde eleştirilerek "ABD hükümeti maskesini tamamen çıkardı. Luis Posada Carriles serbest" denmiş. Haberde terörist için artık 11 Mayıs'ta bir dava olmayacağı ve bu kararla dokunulmazlığının tescil edilmiş olduğu açıklanmış. Posada'nın serbest bırakılma kararının Beyaz Saray tarafından çok önce karara bağlandığı söylenen haberde, Posada'nın hiçbir zaman terörist olarak yargılanmadığına ve yasal araçların Carriles'in suçlarının üzerini örtmek için kullanıldığına işaret edilmiş.
Posada, 1976'da 73 kişinin ölümüyle sonuçlanan terör eyleminin, 1997'de Havana'da bir İtalyan işadamının ölümüne ve onlarca kişinin yaralanmasına yol açan otel bombalamalarının ve 2000 yılında Panama'da Castro'ya karşı bombalı suikast girişiminin sorumlusu. Posada'nın ABD tarafından korunup kollanması, terör konusunda Bush yönetiminin çifte standardının bir örneği olarak hem ABD demokratları tarafından hem de Küba ve Latin Amerika ülkelerinde çok yoğun tepkilerle karşılansa da, Posada Miami'de, Brickell Key'deki lüks evinde keyif çatmaya devam ediyor şimdilik.
Türkiye'nin devlet "Yeşil"i ve mahdumu
Teröristin hasının devlet tarafından beslenip koruma altına alınmasının örneklerinden sadece biri olan Posada Carriles için deniz manzaralı günler 2007'deki beraatı sonrasında ABD'de huzur içinde geçerken, Yeşil kod adlı Mahmut Yıldırım'ın oğlu Murat Yıldırım'ın delil yetersizliğinden beraatının talep edildiğini okuduk Türkiye'deki gazetelerde. Drej Ali lakaplı Ali Yasak'ın, "Suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, nitelikli yağma ve nitelikli yağmaya teşebbüs" suçlarından yargılandığı davada 18 yıldan 35 yıla kadar hapsinin istendiği davada "Yeşil" olarak tanınan Mahmut Yıldırım'ın oğlu Murat Yıldırım'ın ise delil yetersizliğinden beraatı talep edildi 24 Nisan'da.
Sorgusunda kimseyi "Yeşil" adını kullanarak tehdit etmediğini söyleyen Murat Yıldırım'ın kurduğu çeteyle ilgili olarak 2006'daki röportajında Sinan Yerlikaya şunları söylemişti: "Yeşil'in maddi ve manevi desteği olmadan oğlunun silahlı çeteye sahip olması, haraç toplaması mümkün değil. (…) Yeşil, terörle mücadele kapsamında görevlendirilmiş biriydi. Onun gözünde herkes PKK'lıydı, her Kürt potansiyel suçluydu."
Sinan Yerlikaya röportajda, "Yeşil, Mehmet Eymür'ün MİT'te adamıydı. Eymür Yeşil'in neler yaptığını biliyor. Yeşil bir gün çözüldüğünde, ucunun kendisine dokunacağını biliyor. Eymür, öldü, bir dönem bitti gibisinden Yeşil işini kapatmaya çalışıyor." dediği yıl, İstanbul Valisi Muammer Güler yaptığı bir açıklamada, "Yeşil'in yaşayıp yaşamadığına ilişkin bir bulgu bulunmamaktadır. Yaşayıp yaşamadığını biz de bilmiyoruz. Kamuoyunda öldüğü bilinen 'Yeşil'in son 10 yıldır yaşadığına dair bir bilgi yok" demişti (2). "Yeşil"in "ne yaşar ne yaşamaz" olarak devletin derin arafında kalakalma durumu da devletin derinlerine dair turnusol kağıdı işlevi görüyor.
Yeşil'in Tunceli, Bingöl, Diyarbakır'da estirdiği terörü besleyen karanlık ilişkiler ağında birçok tanıdık isim var. Mehmet Eymür, Mehmet Ağar, Abdullah Çatlı… 1980 öncesinde, cunta yönetiminde ve sonrasında devlet için silah atanların devletlû olmalarının hikayesi hepimizin malumu.
"Terörizmi bitireceğiz, fakat insan hakları ve demokrasi elimizi kolumuzu bağlıyor" diyen zihniyetin darbe dönemlerinin sınırlarının ötesinde devlet tarafından içselleştirildiği bilinen bir gerçek. Terörizm konusunda devlet ricalinin attığı nutuklarda devlet terörünün propagandası yıllardır rahatlıkla yapılıyor. Terör devlet yanlısı olunca ve devlet tarafından uygulanınca ne terör uygulayanlar ne de terör propagandası yapanlar kovuşturmaya uğruyor.
Terörizm konusundaki çifte standarttan vazgeçilmeden, devlet hizmetindeki teröristlerin ve ahfadının korunup kollanmasına son verilmeden ve devlet için kurşun sıkan teröristlerin "iyi" addedilemeyeceği konusunda devlet içinde fikir ve eylem birliğine varılmadan ufkumuzu ne Türkiye'de ne ABD'de çirkin yeşillerden ve karalardan ne de ikisinin karışımı kirli hakilerden arındırmamız mümkün değil. (FÇ/GG)
Dipnotlar
(1) 1961 yılında ABD'nin destekleyip silahlandırdığı "2506 Tugayı" denen bir grup Kübalı karşıdevrimci, Castro yönetimini devirmek üzere Küba'ya başarısız bir işgal girişiminde bulunmuş, Domuzlar Körfezi'nden yapılan çıkartma Küba devrimcileri tarafından püskürtülmüştü.
(2) 2006-02-17 Haber7
Yüksekova Taksim Arası... Sağda Müsait Bir Yerde Adapazarı
http://www.bianet.org/bianet/kategori/siyaset/106827/yuksekova-taksim-arasi%E2%80%A6-sagda-musait-bir-yerde-adapazari
Yüksekova Taksim Arası… Sağda Müsait Bir Yerde: Adapazarı
Adapazarı'nda ineceklere, sorulacak soru şu: "Kürt müsün?" Hâlâ umudu kesmediğimizden, halkların kardeşliğine inandığımızdan, 1 Mayıs'ta Taksim'e yürümek istediğimizden cevabımız "evet".
BİA Haber Merkezi - İstanbul
08 Mayıs 2008, Perşembe
Füsun ÇİÇEKOĞLU
22 Mart, Van… 23 Mart, Yüksekova… 27 Nisan, Adapazarı… 1 Mayıs, Taksim.
Savaş ilanı…
Beş ölü, onlarca yaralı, yüzlerce tutuklama, işkence, gaz bombası, cop, panzer…
Geçen bir ay içinde bu dört yerde topyekün savaş ilanının nedeni, düşman bellenenlerce bayram ve şenlik yapma niyetinin beyan edilmesi oldu. Savaşı bazı yerlerde doğrudan devlet açtı, bazen de faşist milislerin saldırıları devletçe desteklendi her zamanki gibi. Savaş ganimeti de, 1 Mayıs akşam haberlerinde o günkü şiddetten duyduğu hayreti, "Hem de Nişantaşı'nda saldırdı polis!" diye anlatan İstanbullu kadının sözleriydi. "Orada" olanların "burada da olması ve "onlara" yapılanların "bize de" yapılması çok tuhaftı!
Maruz kaldığı şiddetin 2 Mayıs sabahı gazetelerde sekiz sütuna manşetten verileceğinden emin olarak uyuyanların sabahlarıyla, ölülerinin isimlerini manşetten düşmüş dördüncü sayfa haberlerinden okuyanların sabahlarını aynı ışık mı aydınlatıyor?
Dört kişinin öldüğü Newroz kutlamalarındaki şiddetin oranına dair ön açıklama yapmaya gerek bile duymadan halka saldırıldı 22-23 Mart'ta Van ve Yüksekova'da, dört kişi yaşamını yitirdi saldırılarda; Nişantaşı'na saldırıyı daha korkunç kılan nedir peki bazıları için?
Adapazarı linç kalkışmalarının son iki yıl içindeki beşinci perdesi 27 Nisan akşamı güvenlik içinde (!) sergilendi, bir kişinin ölümüyle sonuçlandı saldırılar. Halkın güvenliğinden sorumlu olanlardan soyadıyla müsemma bir üst düzey emniyet görevlisinin, 1996'da öldürülen gazeteci Metin Göktepe cinayeti davasında yargılanmış olduğunu öğrenmek 40 yıllık malumun beyanı olsa da, yine de ürpertici değil mi? (1) Öldürmeye, öldürülmeye, ölüme alışmak ne korkunç, faşizmi yadırgamamak ne kadar ürkütücü değil mi?
Neye hayret ettiğimizle neyin hasretini çektiğimiz arasındaki bağlantıyı son bir ayda Türkiye'nin ucunda bucağında yaşanan dört olay üzerinden düşünmeliyiz… Nişantaşı'na saldırılmış olmasından çok Adapazarı'nda olanlara hayret etmeli, 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın ve Newroz'un Türkiye'nin her meydanında, hep birlikte coşkuyla kutlanmasının hasretini çekmeliyiz.
Bir Alman'ın hikayesinden ders almak
2000'de Almanya'da bir kitap yayımlandı: Geschichte eines Deutschen (Bir Alman'ın Hikayesi). 1999'da, Sebastian Haffner mahlasını kullanan Raimund Pretzel'in 91 yaşında ölümünden sonra, çalışma masasının çekmecesinde oğlu tarafından bulunan anılardı "Bir Alman'ın Hikayesi".
Kitap, Almanya'da basımından sonraki yıl Raimund Pretzel'in oğlu Oliver tarafından İngilizce'ye çevrildi, pek de kitabın özüne uygun olmayan Defying Hitler (Hitler'e Karşı Koymak) (2) adıyla. Birçok dile daha çevrilen kitabı dünyanın dört bir yanında milyonlarca kişi okudu. İbretle, hayretle, şaşırarak…
Bazıları, 70 yıllık bir geçmişin hikayesiymiş gibi okuduklarının aslında başkalarının hayatı değil, kendi yaşamları olduğunu fark ettiklerinde ürperdiler. Benzerlikler olsa da aslında tam özdeşlik olmadığına kendilerini inandırmaya çalışarak, eskiden yaşananların daha kötü olduğunu varsayarak… Tarihin tekerleğinin daima ileriye ve iyiye doğru döneceğini umarak… Faşizmin geçmişte kalmış olduğunu düşünüp kendilerini teselli ederek…
Bir Alman'ın Hikayesi, sessiz yığınları anlatıyor. Sessizliğin kötülüğünü ve yığınların sessiz uğultusundan duyulmaz olan faşizmin ayak seslerini anlatıyor. Koyun gibi uysallaşmış kitlelerin henüz ilan edilmemiş savaşlara bile verdikleri onayı, işkenceyi içselleştirmeyi, linçlere alışmayı, her şey aynıymış gibiyken değişiveren dünyayı… Alışılagelmiş hayatın usul akışının insanların ömürlerini içine gömüveren bir girdaba dönüşmesindeki sinsiliği… 1918 devrimini, Rosa Luxembourg'un ve Karl Liebnecht'in polislerce öldürülmelerini… Rathenau'un Consul örgütüne bağlı faşistler tarafından 1922'de katledilişini… 1923 hiperenflasyonunu… 1924–1926 arası yaşanan spor çılgınlığını… Faşizmi yenebilecek tek gücü, yani komünistleri bertaraf etmek için çıkarılan 27 Şubat 1933 Reichstag yangınını…
Faşizmin sinsi tırmanışının ayak seslerini, 25 yaşındaki bir hukuk öğrencisinin gözünden anlatıyor anılarında Pretzel. Sıradan bir insanın yaptıklarından çok yapmadıklarıyla faşizmi nasıl adım adım tırmandırdığını naklediyor hatıratında.
"Sanki Almanya'da bir şeyler yapılıyordu da, yapanlar ortada yoktu… Çekilen acılar aşikardı ama acı çekenler görünmez olmuştu… Her şey, sanki bir tür anestezi altında oluyordu. En korkunç olaylar sadece cılız bir tepkiyle karşılanıyordu… Cinayetler sanki okul çocuklarının masum haylazlıkları gibi algılanıyordu… Aşağılama sıradanlaşmıştı… İşkencede ölüm bile 'kötü talih' olarak görülüyordu… Almanlara boyun eğdirildiği söyleniyor şimdi. Bu, gerçeğin ancak bir kısmını ifade ediyor. Başka bir şeydi yaşanan, daha kötü, ifadesi güç bir şey: insanlar ülküdaş haline getirilmişlerdi, korkunç olan buydu aslında. Büyülenmiş gibiydi Alman halkı. Afyonlanmış halde bir rüya aleminde yaşıyorlardı. Çok mutluydular ama aynı zamanda korkunç derecede aşağılanıyorlardı; kendilerinden çok emindiler ama gururları yerlerde sürünüyordu; çok vakurdular ama öyle alçaktılar ki aynı zamanda. Zirvelere tırmandıklarını zannederken bir tümseğin tepesine doğru sürünüyorlardı aslında. Büyü bozulmadığı sürece bu hastalıklı hali iyileştirecek hiçbir ilaç yoktu."
"Yapılabilecek fazla bir şey kalmamıştı. Dayak yememek için faşistlerin örgütlerine üye olunuyordu. Kitlelerin büyüsüne kapılanları, birlik ve beraberlik ülküsünün, bayrağın cezbesine tutulanları hiçbir güç iyileştiremiyordu. Nazi karşıtlarının en büyük yanılgısı ise yavaş yavaş şekilleniyordu: partiye ve yan örgütlerine üye olarak, onlara katılarak Nazileri dönüştürebileceklerine dair inanç! Tarihi yapanlar, isimlerini ezberlediğimiz birkaç kişi değil kitlelerdi, yığınlardı aslında. Binlerce, milyonlarca bireyden oluşan yığınlardı. Hepimiz birbirimizin Gestapo'su olmuştuk" diyor Pretzel anılarında.
Aryan mısın?
1933'de Temyiz Mahkemesinin (Kammergericht) kütüphanesinde dava dosyalarına baktığı gün Pretzel, tırmanmakta olan faşizme karşı direnme gücünü kendinde buluyordu hâlâ. Doğrudan mücadele etmese de, asla faşizme teslim olmayacağı konusunda kendine inancı tamdı genç hukukçunun.
Derken kütüphanenin kapısı ardına dek açıldı ve bir yargıç SA'ların (3) binaya girdiklerini haber verdi. Yahudi avukatlardan birkaçı kaçmayı başardı. Kaçamayanları dövmeye başladılar SA'lardan biri Pretzel'e yaklaştı ve aniden sordu, "Aryan mısın?" (4) Pretzel'in ağzından hiç düşünmediği bir cevap çıkıverdi:
"Evet."
O "Evet" cevabı, 1933'e gelindiğinde sürecin tamamlanmış, büyünün kitlelerde tutmuş olmasından daha korkunç bir gerçeğin farkına varmasına neden oldu Pretzel'in. Sessiz kalmanın faşizmin en büyük yardakçısı olma anlamına geldiğini anlayıverdi.
Üzerinden tam 75 yıl geçmiş bir "Evet"ten bahsediyoruz. Burada değil, orada söylenmiş bir "Evet"ten. Zaman ve mekan aşımı duygusunun rehaveti içindeyken düşmanına benzemenin ne kadar da kolay olabileceğinin farkında bile değiliz belki çoğumuz. Çünkü Yüksekova'da, Van'daki ölümlerin gölgesinin kapladığı yerin, Taksim'den eksilişimiz olduğunun farkında değiliz belki çoğumuz hâlâ.
Adapazarı'nda olup bitenlerin etrafını aynen Trabzon'daki, Malatya'daki gibi, aynen 1933 Almanya'sındaki gibi büyülü bir çitle çeviriyoruz. "Oralara" mahsusmuş da "buralarda" olmazmış zannediyoruz. Sinclair Lewis'in 1935 tarihli kitabındaki gibi "Burada Olamaz!" (5) diyoruz. Romanında Nazilerin Almanya'da iktidarı ele geçirmeleri üzerine, buna benzer bir gelişmenin Amerika'da mümkün olamayacağı düşüncesinin son derece büyük bir yanılgı olduğu uyarısını yapan Lewis'in o zaman ve orada gördüklerini şimdi ve burada görmek zor çünkü. Kolayımıza geliyor burada olamaz demek.
Hangi evet?
Türkiye'de bugün "evet" cevabının verilmesi gereken iki soru var.
Bunların ilki, "Burada olur mu?" sorusu. Aslında sorunun gelecek zamana dair bir kabus tasavvuru olmaktan çoktan çıkmış olduğunu, buranın ve şimdinin sorusu olduğunu anlamak için şu güzergahı izlemek yeterli:
22 Mart, Van… 23 Mart, Yüksekova…27 Nisan Adapazarı… 1 Mayıs Taksim.
Taksim'e varmadan sağda müsait bir yerde, Adapazarı'nda inecek olanlar için de, "evet" cevabı verilecek ikinci soru, o şehre damgasını vurmaya başlayanların kendilerinden olmayan herkese yöneltmeleri muhtemel "Kürt müsün?" sorusu.
Hâlâ ülkemizden umudu kesmediğimizden, hâlâ gençliğimizdeki gibi halkların kardeşliğine inandığımızdan, 1 Mayıs 2008'de, 31 sene önceki gibi Taksim'de doğru yürümek için birlikte olduğumuzdan bu iki soruya cevabımız "evet" bizim.
Bir gün, hiç ummadığımız bir anda, "burada" tedavülden kalktığını umduğumuz, bize sorulmaz sandığımız bu sorularla karşılaştığımızda gafil avlanıp, sonradan utanç duymamak için, bu iki soruya vereceğimiz cevabı geç olmadan hepimiz düşünmeliyiz. (FÇ/GG)
Dipnotlar:
(1) http://www.cnnturk.com/TURKIYE/haber_detay.asp?PID=318&HID=2&haberID=453215http://www.cnnturk.com/TURKIYE/haber_detay.asp?PID=318&haberID=453804http://www.bianet.org/bianet/kategori/biamag/106009/yuksekovada-neler-neden-oluyorhttp://www.emekdunyasi.net/tr/article.asp?ID=1943
(2) Sebastian Haffner (Author), Oliver Pretzel (Translator), Defying Hitler, Farrar, Straus and Giroux; (2002)
(3) Almanya’da faşist hareket, Münih’te (Bavyera) Kasım 1918 ile Mayıs 1919 tarihleri arasında egemenlik sürdüren işçi sovyetleri iktidarını yıkan gerici askeri harekâtın uzantısı olarak biçimlenmeye başladı. Bu harekâtın önde gelenleri, işçileri yanıltmak ve bölmek için Alman İşçi Partisi adıyla bir örgütlenmeye gittiler. Birinci Dünya Savaşının ardından Münih’e göçen Avusturyalı göçmenler arasında yer alan Hitler de bu partiye üye olmuştu ve ateşli hatipliği sayesinde sivrilerek 1919 sonunda partinin propaganda amirliğine atanmıştı. Bu parti 1920 Şubatında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi adını alacak ve 1921 Temmuzundaki parti kongresinde de Hitler kendini tam yetkili Führer (Önder) seçtirecekti. Hitler aynı zamanda Avusturya nasyonal sosyalist hareketinin de Führer’i olarak kabul edilmişti. Hitler partiyi sıkı bir merkeziyetçilikle yeniden örgütlemeye girişirken, vurucu güç olarak da Röhm’ün mimarı olduğu SA’lar (Fırtına Birlikleri, kahverengi gömlekliler olarak da adlandırılırlar) oluşturulmaya başlandı.
(4) "Safkan Alman mısın?"
(5) Sinclair Lewis, It Can’t Happen Here, 1935. Askerlerin, sanayinin ve kilisenin Amerikalı bir Führer yetiştirme çabasında bulunduklarını çizdiği faşist karakter Huey Long üzerinden anlatmıştır. Bu kitaba internet üzerinden erişim için:
http://gutenberg.net.au/ebooks03/0301001h.html
Yüksekova Taksim Arası… Sağda Müsait Bir Yerde: Adapazarı
Adapazarı'nda ineceklere, sorulacak soru şu: "Kürt müsün?" Hâlâ umudu kesmediğimizden, halkların kardeşliğine inandığımızdan, 1 Mayıs'ta Taksim'e yürümek istediğimizden cevabımız "evet".
BİA Haber Merkezi - İstanbul
08 Mayıs 2008, Perşembe
Füsun ÇİÇEKOĞLU
22 Mart, Van… 23 Mart, Yüksekova… 27 Nisan, Adapazarı… 1 Mayıs, Taksim.
Savaş ilanı…
Beş ölü, onlarca yaralı, yüzlerce tutuklama, işkence, gaz bombası, cop, panzer…
Geçen bir ay içinde bu dört yerde topyekün savaş ilanının nedeni, düşman bellenenlerce bayram ve şenlik yapma niyetinin beyan edilmesi oldu. Savaşı bazı yerlerde doğrudan devlet açtı, bazen de faşist milislerin saldırıları devletçe desteklendi her zamanki gibi. Savaş ganimeti de, 1 Mayıs akşam haberlerinde o günkü şiddetten duyduğu hayreti, "Hem de Nişantaşı'nda saldırdı polis!" diye anlatan İstanbullu kadının sözleriydi. "Orada" olanların "burada da olması ve "onlara" yapılanların "bize de" yapılması çok tuhaftı!
Maruz kaldığı şiddetin 2 Mayıs sabahı gazetelerde sekiz sütuna manşetten verileceğinden emin olarak uyuyanların sabahlarıyla, ölülerinin isimlerini manşetten düşmüş dördüncü sayfa haberlerinden okuyanların sabahlarını aynı ışık mı aydınlatıyor?
Dört kişinin öldüğü Newroz kutlamalarındaki şiddetin oranına dair ön açıklama yapmaya gerek bile duymadan halka saldırıldı 22-23 Mart'ta Van ve Yüksekova'da, dört kişi yaşamını yitirdi saldırılarda; Nişantaşı'na saldırıyı daha korkunç kılan nedir peki bazıları için?
Adapazarı linç kalkışmalarının son iki yıl içindeki beşinci perdesi 27 Nisan akşamı güvenlik içinde (!) sergilendi, bir kişinin ölümüyle sonuçlandı saldırılar. Halkın güvenliğinden sorumlu olanlardan soyadıyla müsemma bir üst düzey emniyet görevlisinin, 1996'da öldürülen gazeteci Metin Göktepe cinayeti davasında yargılanmış olduğunu öğrenmek 40 yıllık malumun beyanı olsa da, yine de ürpertici değil mi? (1) Öldürmeye, öldürülmeye, ölüme alışmak ne korkunç, faşizmi yadırgamamak ne kadar ürkütücü değil mi?
Neye hayret ettiğimizle neyin hasretini çektiğimiz arasındaki bağlantıyı son bir ayda Türkiye'nin ucunda bucağında yaşanan dört olay üzerinden düşünmeliyiz… Nişantaşı'na saldırılmış olmasından çok Adapazarı'nda olanlara hayret etmeli, 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın ve Newroz'un Türkiye'nin her meydanında, hep birlikte coşkuyla kutlanmasının hasretini çekmeliyiz.
Bir Alman'ın hikayesinden ders almak
2000'de Almanya'da bir kitap yayımlandı: Geschichte eines Deutschen (Bir Alman'ın Hikayesi). 1999'da, Sebastian Haffner mahlasını kullanan Raimund Pretzel'in 91 yaşında ölümünden sonra, çalışma masasının çekmecesinde oğlu tarafından bulunan anılardı "Bir Alman'ın Hikayesi".
Kitap, Almanya'da basımından sonraki yıl Raimund Pretzel'in oğlu Oliver tarafından İngilizce'ye çevrildi, pek de kitabın özüne uygun olmayan Defying Hitler (Hitler'e Karşı Koymak) (2) adıyla. Birçok dile daha çevrilen kitabı dünyanın dört bir yanında milyonlarca kişi okudu. İbretle, hayretle, şaşırarak…
Bazıları, 70 yıllık bir geçmişin hikayesiymiş gibi okuduklarının aslında başkalarının hayatı değil, kendi yaşamları olduğunu fark ettiklerinde ürperdiler. Benzerlikler olsa da aslında tam özdeşlik olmadığına kendilerini inandırmaya çalışarak, eskiden yaşananların daha kötü olduğunu varsayarak… Tarihin tekerleğinin daima ileriye ve iyiye doğru döneceğini umarak… Faşizmin geçmişte kalmış olduğunu düşünüp kendilerini teselli ederek…
Bir Alman'ın Hikayesi, sessiz yığınları anlatıyor. Sessizliğin kötülüğünü ve yığınların sessiz uğultusundan duyulmaz olan faşizmin ayak seslerini anlatıyor. Koyun gibi uysallaşmış kitlelerin henüz ilan edilmemiş savaşlara bile verdikleri onayı, işkenceyi içselleştirmeyi, linçlere alışmayı, her şey aynıymış gibiyken değişiveren dünyayı… Alışılagelmiş hayatın usul akışının insanların ömürlerini içine gömüveren bir girdaba dönüşmesindeki sinsiliği… 1918 devrimini, Rosa Luxembourg'un ve Karl Liebnecht'in polislerce öldürülmelerini… Rathenau'un Consul örgütüne bağlı faşistler tarafından 1922'de katledilişini… 1923 hiperenflasyonunu… 1924–1926 arası yaşanan spor çılgınlığını… Faşizmi yenebilecek tek gücü, yani komünistleri bertaraf etmek için çıkarılan 27 Şubat 1933 Reichstag yangınını…
Faşizmin sinsi tırmanışının ayak seslerini, 25 yaşındaki bir hukuk öğrencisinin gözünden anlatıyor anılarında Pretzel. Sıradan bir insanın yaptıklarından çok yapmadıklarıyla faşizmi nasıl adım adım tırmandırdığını naklediyor hatıratında.
"Sanki Almanya'da bir şeyler yapılıyordu da, yapanlar ortada yoktu… Çekilen acılar aşikardı ama acı çekenler görünmez olmuştu… Her şey, sanki bir tür anestezi altında oluyordu. En korkunç olaylar sadece cılız bir tepkiyle karşılanıyordu… Cinayetler sanki okul çocuklarının masum haylazlıkları gibi algılanıyordu… Aşağılama sıradanlaşmıştı… İşkencede ölüm bile 'kötü talih' olarak görülüyordu… Almanlara boyun eğdirildiği söyleniyor şimdi. Bu, gerçeğin ancak bir kısmını ifade ediyor. Başka bir şeydi yaşanan, daha kötü, ifadesi güç bir şey: insanlar ülküdaş haline getirilmişlerdi, korkunç olan buydu aslında. Büyülenmiş gibiydi Alman halkı. Afyonlanmış halde bir rüya aleminde yaşıyorlardı. Çok mutluydular ama aynı zamanda korkunç derecede aşağılanıyorlardı; kendilerinden çok emindiler ama gururları yerlerde sürünüyordu; çok vakurdular ama öyle alçaktılar ki aynı zamanda. Zirvelere tırmandıklarını zannederken bir tümseğin tepesine doğru sürünüyorlardı aslında. Büyü bozulmadığı sürece bu hastalıklı hali iyileştirecek hiçbir ilaç yoktu."
"Yapılabilecek fazla bir şey kalmamıştı. Dayak yememek için faşistlerin örgütlerine üye olunuyordu. Kitlelerin büyüsüne kapılanları, birlik ve beraberlik ülküsünün, bayrağın cezbesine tutulanları hiçbir güç iyileştiremiyordu. Nazi karşıtlarının en büyük yanılgısı ise yavaş yavaş şekilleniyordu: partiye ve yan örgütlerine üye olarak, onlara katılarak Nazileri dönüştürebileceklerine dair inanç! Tarihi yapanlar, isimlerini ezberlediğimiz birkaç kişi değil kitlelerdi, yığınlardı aslında. Binlerce, milyonlarca bireyden oluşan yığınlardı. Hepimiz birbirimizin Gestapo'su olmuştuk" diyor Pretzel anılarında.
Aryan mısın?
1933'de Temyiz Mahkemesinin (Kammergericht) kütüphanesinde dava dosyalarına baktığı gün Pretzel, tırmanmakta olan faşizme karşı direnme gücünü kendinde buluyordu hâlâ. Doğrudan mücadele etmese de, asla faşizme teslim olmayacağı konusunda kendine inancı tamdı genç hukukçunun.
Derken kütüphanenin kapısı ardına dek açıldı ve bir yargıç SA'ların (3) binaya girdiklerini haber verdi. Yahudi avukatlardan birkaçı kaçmayı başardı. Kaçamayanları dövmeye başladılar SA'lardan biri Pretzel'e yaklaştı ve aniden sordu, "Aryan mısın?" (4) Pretzel'in ağzından hiç düşünmediği bir cevap çıkıverdi:
"Evet."
O "Evet" cevabı, 1933'e gelindiğinde sürecin tamamlanmış, büyünün kitlelerde tutmuş olmasından daha korkunç bir gerçeğin farkına varmasına neden oldu Pretzel'in. Sessiz kalmanın faşizmin en büyük yardakçısı olma anlamına geldiğini anlayıverdi.
Üzerinden tam 75 yıl geçmiş bir "Evet"ten bahsediyoruz. Burada değil, orada söylenmiş bir "Evet"ten. Zaman ve mekan aşımı duygusunun rehaveti içindeyken düşmanına benzemenin ne kadar da kolay olabileceğinin farkında bile değiliz belki çoğumuz. Çünkü Yüksekova'da, Van'daki ölümlerin gölgesinin kapladığı yerin, Taksim'den eksilişimiz olduğunun farkında değiliz belki çoğumuz hâlâ.
Adapazarı'nda olup bitenlerin etrafını aynen Trabzon'daki, Malatya'daki gibi, aynen 1933 Almanya'sındaki gibi büyülü bir çitle çeviriyoruz. "Oralara" mahsusmuş da "buralarda" olmazmış zannediyoruz. Sinclair Lewis'in 1935 tarihli kitabındaki gibi "Burada Olamaz!" (5) diyoruz. Romanında Nazilerin Almanya'da iktidarı ele geçirmeleri üzerine, buna benzer bir gelişmenin Amerika'da mümkün olamayacağı düşüncesinin son derece büyük bir yanılgı olduğu uyarısını yapan Lewis'in o zaman ve orada gördüklerini şimdi ve burada görmek zor çünkü. Kolayımıza geliyor burada olamaz demek.
Hangi evet?
Türkiye'de bugün "evet" cevabının verilmesi gereken iki soru var.
Bunların ilki, "Burada olur mu?" sorusu. Aslında sorunun gelecek zamana dair bir kabus tasavvuru olmaktan çoktan çıkmış olduğunu, buranın ve şimdinin sorusu olduğunu anlamak için şu güzergahı izlemek yeterli:
22 Mart, Van… 23 Mart, Yüksekova…27 Nisan Adapazarı… 1 Mayıs Taksim.
Taksim'e varmadan sağda müsait bir yerde, Adapazarı'nda inecek olanlar için de, "evet" cevabı verilecek ikinci soru, o şehre damgasını vurmaya başlayanların kendilerinden olmayan herkese yöneltmeleri muhtemel "Kürt müsün?" sorusu.
Hâlâ ülkemizden umudu kesmediğimizden, hâlâ gençliğimizdeki gibi halkların kardeşliğine inandığımızdan, 1 Mayıs 2008'de, 31 sene önceki gibi Taksim'de doğru yürümek için birlikte olduğumuzdan bu iki soruya cevabımız "evet" bizim.
Bir gün, hiç ummadığımız bir anda, "burada" tedavülden kalktığını umduğumuz, bize sorulmaz sandığımız bu sorularla karşılaştığımızda gafil avlanıp, sonradan utanç duymamak için, bu iki soruya vereceğimiz cevabı geç olmadan hepimiz düşünmeliyiz. (FÇ/GG)
Dipnotlar:
(1) http://www.cnnturk.com/TURKIYE/haber_detay.asp?PID=318&HID=2&haberID=453215http://www.cnnturk.com/TURKIYE/haber_detay.asp?PID=318&haberID=453804http://www.bianet.org/bianet/kategori/biamag/106009/yuksekovada-neler-neden-oluyorhttp://www.emekdunyasi.net/tr/article.asp?ID=1943
(2) Sebastian Haffner (Author), Oliver Pretzel (Translator), Defying Hitler, Farrar, Straus and Giroux; (2002)
(3) Almanya’da faşist hareket, Münih’te (Bavyera) Kasım 1918 ile Mayıs 1919 tarihleri arasında egemenlik sürdüren işçi sovyetleri iktidarını yıkan gerici askeri harekâtın uzantısı olarak biçimlenmeye başladı. Bu harekâtın önde gelenleri, işçileri yanıltmak ve bölmek için Alman İşçi Partisi adıyla bir örgütlenmeye gittiler. Birinci Dünya Savaşının ardından Münih’e göçen Avusturyalı göçmenler arasında yer alan Hitler de bu partiye üye olmuştu ve ateşli hatipliği sayesinde sivrilerek 1919 sonunda partinin propaganda amirliğine atanmıştı. Bu parti 1920 Şubatında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi adını alacak ve 1921 Temmuzundaki parti kongresinde de Hitler kendini tam yetkili Führer (Önder) seçtirecekti. Hitler aynı zamanda Avusturya nasyonal sosyalist hareketinin de Führer’i olarak kabul edilmişti. Hitler partiyi sıkı bir merkeziyetçilikle yeniden örgütlemeye girişirken, vurucu güç olarak da Röhm’ün mimarı olduğu SA’lar (Fırtına Birlikleri, kahverengi gömlekliler olarak da adlandırılırlar) oluşturulmaya başlandı.
(4) "Safkan Alman mısın?"
(5) Sinclair Lewis, It Can’t Happen Here, 1935. Askerlerin, sanayinin ve kilisenin Amerikalı bir Führer yetiştirme çabasında bulunduklarını çizdiği faşist karakter Huey Long üzerinden anlatmıştır. Bu kitaba internet üzerinden erişim için:
http://gutenberg.net.au/ebooks03/0301001h.html
Dünya Pek Alçak Bir Yer Olacak Yakında Öyle Görünüyor
http://www.bianet.org/bianet/kategori/ekonomi/106535/dunya-pek-alcak-bir-yer-olacak-yakinda-oyle-gorunuyor
"Dünya Pek Alçak Bir Yer Olacak Yakında, Öyle Görünüyor"
14 yaşındaki Bodruk'un ölümüne açlık sebep oldu. Frank, "2008'de Türkiye'de evlerindeki yoksulluk dayanılmaz düzeye ulaşan öğrenciler ders çıkışlarında açlıktan ve yorgunluktan ölmeye başlamıştır" diye yazardı belki de yaşasaydı.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
26 Nisan 2008, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
23 Nisan, büyük bir iktisatçının, André Gunder Frank'ın ölüm yıldönümüydü.
2005'te, kanserle 12 yıllık mücadelesini kaybedip öldüğünde 74 yaşındaydı Gunder Frank. Yakın dostu Samir Amin, ona veda yazısında şöyle demişti:
"Frank'ın en sevdiğim özelliği samimiyeti ve adanmışlığındaki hakikilikti. Tek bir tutkusu vardı Frank'ın: emekçi sınıfların ve ezilenlerin, sömürü ve baskı kurbanlarının hizmetinde olmak. Büyük bir içtenlikle ve koşulsuz olarak daima onlardan yanaydı. Bu, en iyi entelektüellerde bile her zaman rastlanılan bir özellik değildir." (2)
Salvador Allende'nin ekonomi danışmanı olan André Gunder Frank, Şili'de 11 Eylül 1973 darbesiyle işbaşına gelen General Augusto José Ramón Pinochet Ugarte'nin amansız düşmanıydı. Pinochet'nin ekonominin yönetimini teslim ettiği "Chicago Boys" diye anılan Milton Friedman'ın öğrencisi 25 teknokrat prensin, Şili'yi Friedmancı ekonominin pilot bölgesi olarak kullanmalarına karşı bütün gücüyle savaştı. (3)
Gunder Frank da Friedman'ın öğrencisiydi aslında. Ama Friedman için hiçbir zaman "our boys" (4) diyebileceği kişilerden biri olmamıştı. İnsanlık düşmanı Pinochet yönetimindeki Şili'nin, neo-liberal politika uygulamalarının deneme tahtası olmasına karşı mücadeleden hiç yılmadı André Gunder Frank.
Şili'de ekonomik soykırım…
Milton Friedman ve Arnold Harberger'in Mart 1975'te Şili'yi ziyaretleri öncesinde Harberger'e yazdığı açık mektubuna şu kinayeli sözlerle başlamıştı Gunder Frank:
"Eski bir öğrenciniz olarak, El Mercurio'ya (5) verdiğiniz mülakatı okumak ilgi çekiciydi. Yaklaşık 20 yıldır Şili ekonomisi ve ekonomistleri üzerinde ne tür çalışmalar yaptığınızı bildiğimden, askeri cuntanın yönetimi altında ‘ülkenin çok kısa bir sürede görece az bir maliyetle ekonomik kaosun üstesinden gelebilmiş olduğunu' beyan etmeniz beni fazlaca şaşırtmadı.
El Mercurio, Milton Friedman'la birlikte sizin de ‘mucizeyi' yerinde görmek için buralara geleceğinizi duyurmuş. Bu fırsattan yararlanarak bu önemli başarıyı ve bu başarının özellikle de Şili halkına maliyetini sizinle birlikte gözden geçirmek istiyorum." (6)
Bu maliyeti özetlerken Michael Chossudovsky'nin Neo Liberal Model isimli kitabına da atıfta bulunarak acı gerçekleri şöyle ortaya koymuştu Gunder Frank:
"Gerçek satın alma gücündeki azalma ve asgari ücretin gerçek değerindeki hızlı düşüş göz önüne alındığında, Mart 1974'te Şili nüfusunun yüzde 85'i yoksulluk sınırının altında yaşamakta olduğunu söylemeliyiz. Ülke çapındaki toplam hane halkının yaklaşık olarak yüzde 60'ını oluşturan en düşük gelir grubu (çoğunluğu mavi yakalılar) aşırı yoksulluk ve kötü beslenme koşulları içindedirler.Bu ağır ekonomik şartlar altında ezilen halk, Mart 1974'te bir kilo ekmek alabilmek için altı saat çalışmak zorundadır artık. Ekmek fiyatı Eylül 1973'te fiyatının 22 katına çıkmıştır. Tek asgari ücretle geçinen bir ailenin ekmek harcaması, aylık gelirinin yüzde 40'ına ulaşmıştır. Harberger'in, Allende döneminde düşük fiyatlandırılmasından yakındığı otobüs ulaşımı harcaması Eylül 1973'tekinin on katıdır Mart 1974'te."
Gunder Frank, bu hesaplamalardan şu sonuçları çıkarır:
Aile bütçesinin ulaşım giderlerine ve ekmek almaya ayrılan oranı yüzde 80'dir. Gelirlerinin geri kalan yüzde 20'sini de yaşamlarını devam ettirebilmek için harcamalıdır aile! Yoksulluk, işsizlik ve eşitsizliğin artışı görülmemiş boyutlardadır. En düşük gelir grubundaki aileler kötü ve yetersiz beslenme ve korkunç bir yoksulluğun pençesine terk edilmiştir. Süt ve ulaşım giderleri "lüks harcama" haline geldiğinden gözden ilk çıkarılanlar olmaktadır.
Pinochet cuntasının ilk önlemlerinden biri devlet tarafından okullarda öğrencilere süt dağıtım programını iptal etmek olmuştur. Bu programın iptali evlerindeki yoksulluk dayanılmaz düzeye ulaşan öğrencilerin derslerde açlıktan bayılmasına yol açmaya başlamıştır.
"Gunder Frank, eski sınıf arkadaşlarınca dayatılan ekonomi politikalarıyla Pinochet'nin ülkenin üzerine vahşi köpekler gibi salıverdiği şiddet arasında doğrudan bir bağ görüyordu. Etki altına alınamamış bu ‘Chicago Boy', Friedman'ın buyrukları o kadar paralayıcıydı ki diyordu, ‘tümünün altında yatan askeri güç ve siyasi terör ikizleri olmaksızın asla dayatılamaz veya uygulanamazlardı." (7)
Ekonomik soykırımda Türkiye modeli
Yoksulluk zaman aşımına da uğramıyor, ülke sınırı da tanımıyor. Gunder Frank'ın iki paragraf yukarıda alıntılanan sözlerini mürura uğramayan zamanın akışına bırakıp 1974 Şili'sinden 2008 Türkiye'sine taşımak çok da yanlış olmaz:
"Türkiye'de yoksulluk, işsizlik ve eşitsizliğin artışı görülmemiş boyutlardadır. En düşük gelir grubundaki aileler kötü ve yetersiz beslenme ve korkunç bir yoksulluğun pençesine terk edilmiştir. Süt ve ulaşım giderleri 'lüks harcama' haline geldiğinden gözden ilk çıkarılanlar olmaktadır."
19 Nisan 2008… İzmir'de, 14 yaşındaki Sercan Bodruk öldü, ölümüne açlık sebep oldu.
Sercan'ın babası Himmet Bey, işsiz olduğu için bazen arka arkaya üç gün aç yattıklarını, bazen de bir tencere bulgur pilavıyla bir hafta idare ettiklerini… Annesi Durdu Hanım, çarşı ekmeği almaya paraları olmadığı için, evde una su katarak tuttuğu hamurla ekmek yaptığını; Sercan'ın son yemeğinin, ölümüne yol açan kazanın olduğu günden önceki akşam yediği bir dilim margarinli ekmekle bir domates olduğunu; sabahçı olan kızını, akşam geldiğinde yine "margarinli ekmek hazırlama sözü" vererek, aç aç okula gönderdiğini; açlığın neden olduğu dalgınlıkla kızının yolda karşıya geçerken, minibüsün altında kalmış olabileceğini… söylediler.
Annesinin, babasının yüzlerindeki keskin acı, Sercan'ın, omzuna çapraz astığı çantasıyla aynı renkteki pembe çoraplı resmindeki buruk gülümsemesi silinmez bir damga gibi kazındı 19 Nisan'a.
Küskünlük içine mi işlemişti artık Sercan'ın? Umursamıyor muydu hiçbir şeyi, umutlanıveriyor muydu yoksa hepimiz gibi arada bir? Eve dönebilmiş olsaydı annesinin o akşam için söz verdiği margarinli bir dilim ekmek hayaliyle kendini oyalayıp avunmuş muydu derste? Kendini çocuk saymış mıydı hiç? Büyüdüğünde çocukluğundan hatırlamak isteyeceği ne vardı?
Gunder Frank, "2008'de Türkiye'de evlerindeki yoksulluk dayanılmaz düzeye ulaşan öğrenciler ders çıkışlarında açlıktan ve yorgunluktan ve dalgınlıktan ve umutsuzluktan ölmeye başlamıştır" diye yazardı belki de yaşasaydı.
Sercan'ın vatandaşlıktan 19 Nisan'da düştüğü, adının çocukluğa hiç yazılmadığı, çocukların açlıktan öldüğü bu ülkede 23 Nisan, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlandı.
Baş döndüren balkonlara Sercan'la birlikte aşağıdan bakarak bir şiirden birkaç dize okudum ben de 23 Nisan'da Sercan için, bir de uzak bir ülkedeki André Gunder Frank için:
"Onlar seyrek bir fotoğrafta uzağa bakanlar.Onlar bir ömür taşlara su tutanlar.Onlar bir hatırada donmuş duranlar.Onlar bu dünyada yanmış da külde uyuyanlar.
(…)
Balkonunuz çok yüksek sizin baş döndürüyor.Dünya pek alçak bir yer olacak yakında öyle görünüyor." (FÇ/GG)_______________________________________
Dipnotlar
(1) "Dünya Pek Alçak Bir Yer Olacak Yakında, Öyle Görünüyor", Birhan Keskin, "Öteki" şiirinden, Y’ol, Metis Yayınları, Nisan 2006.
(2) Samir Amin, Note on the Death of André Gunder Frank (1929-2005), Monthly Review, April 2005
(3) Naomi Klein, "The Shock Doctrine, The Rise of Disaster Capitalism", Penguin Boks, 2007. Klein son kitabında Şili’de 1973 darbesi sonrası yaşananları, özellikle de, 'İlk Deneme: Doğum Sancıları' bölümünde özetlerken Chicago Boys’un işlevini ayrıntısıyla ve çok akıcı bir üslupla irdelemiş. Önümüzdeki aylarda Agora Kitaplığı tarafında Türkçeye kazandırılarak yayımlanacak olan The Shock Doctrine’de ülkemizin bahsi geçmediği halde Türkiye sanki her satırına sinmiş kitabın.
(4) "Our boys did it": Şili’deki 1973 darbesi için söylenmemiş, başka bir Eylül’deki başka bir ülkenin ihtilaliyle özdeşleşen sözler. ABD'li eski diplomat Paul Henze'nin, Başkan Jimmy Carter'a Türkiye’deki 12 Eylül 1980 darbesini haber verirken 'Bizim çocuklar başardı. (Our boys did it)' dediğini anlatan sözleri kendi sesinden bir Türk televizyonunda yayınlanmıştı.
(5) El Mercurio Gazetesi'nin sahibi Agustin Edwards’ın, sosyalist Allende yönetimine karşı hazırlanan darbenin kilit adamlarından biri olduğu ve CIA'nin darbe hazırlıklarıyla örtüşen çabalarının karşılığı olarak El Mercurio’nun Başkan Nixon'un imzasıyla Washington yönetiminden mali destek aldığı yıllar sonra ortaya çıkarılmış
Ayrıntılı bilgi: Peter Kornbluh,The El Mercurio File, Secret Documents Shine New Light on How the CIA Used a Newspaper to Foment a Coup
(6) André Gunder Frank, Economic Genocide in Chile, İlki 24 Şubat 2005, İkincisi 1976 Nisan’ında yazılan açık mektuplar 1976’da Nottingham: Spokesman Books tarafından yayınlanmıştır. Mektuplara linkten de ulaşılabilmektedir:
http://www.rrojasdatabank.org/genoc1a.pdf
(7) Klein, age, s.84.
"Dünya Pek Alçak Bir Yer Olacak Yakında, Öyle Görünüyor"
14 yaşındaki Bodruk'un ölümüne açlık sebep oldu. Frank, "2008'de Türkiye'de evlerindeki yoksulluk dayanılmaz düzeye ulaşan öğrenciler ders çıkışlarında açlıktan ve yorgunluktan ölmeye başlamıştır" diye yazardı belki de yaşasaydı.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
26 Nisan 2008, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
23 Nisan, büyük bir iktisatçının, André Gunder Frank'ın ölüm yıldönümüydü.
2005'te, kanserle 12 yıllık mücadelesini kaybedip öldüğünde 74 yaşındaydı Gunder Frank. Yakın dostu Samir Amin, ona veda yazısında şöyle demişti:
"Frank'ın en sevdiğim özelliği samimiyeti ve adanmışlığındaki hakikilikti. Tek bir tutkusu vardı Frank'ın: emekçi sınıfların ve ezilenlerin, sömürü ve baskı kurbanlarının hizmetinde olmak. Büyük bir içtenlikle ve koşulsuz olarak daima onlardan yanaydı. Bu, en iyi entelektüellerde bile her zaman rastlanılan bir özellik değildir." (2)
Salvador Allende'nin ekonomi danışmanı olan André Gunder Frank, Şili'de 11 Eylül 1973 darbesiyle işbaşına gelen General Augusto José Ramón Pinochet Ugarte'nin amansız düşmanıydı. Pinochet'nin ekonominin yönetimini teslim ettiği "Chicago Boys" diye anılan Milton Friedman'ın öğrencisi 25 teknokrat prensin, Şili'yi Friedmancı ekonominin pilot bölgesi olarak kullanmalarına karşı bütün gücüyle savaştı. (3)
Gunder Frank da Friedman'ın öğrencisiydi aslında. Ama Friedman için hiçbir zaman "our boys" (4) diyebileceği kişilerden biri olmamıştı. İnsanlık düşmanı Pinochet yönetimindeki Şili'nin, neo-liberal politika uygulamalarının deneme tahtası olmasına karşı mücadeleden hiç yılmadı André Gunder Frank.
Şili'de ekonomik soykırım…
Milton Friedman ve Arnold Harberger'in Mart 1975'te Şili'yi ziyaretleri öncesinde Harberger'e yazdığı açık mektubuna şu kinayeli sözlerle başlamıştı Gunder Frank:
"Eski bir öğrenciniz olarak, El Mercurio'ya (5) verdiğiniz mülakatı okumak ilgi çekiciydi. Yaklaşık 20 yıldır Şili ekonomisi ve ekonomistleri üzerinde ne tür çalışmalar yaptığınızı bildiğimden, askeri cuntanın yönetimi altında ‘ülkenin çok kısa bir sürede görece az bir maliyetle ekonomik kaosun üstesinden gelebilmiş olduğunu' beyan etmeniz beni fazlaca şaşırtmadı.
El Mercurio, Milton Friedman'la birlikte sizin de ‘mucizeyi' yerinde görmek için buralara geleceğinizi duyurmuş. Bu fırsattan yararlanarak bu önemli başarıyı ve bu başarının özellikle de Şili halkına maliyetini sizinle birlikte gözden geçirmek istiyorum." (6)
Bu maliyeti özetlerken Michael Chossudovsky'nin Neo Liberal Model isimli kitabına da atıfta bulunarak acı gerçekleri şöyle ortaya koymuştu Gunder Frank:
"Gerçek satın alma gücündeki azalma ve asgari ücretin gerçek değerindeki hızlı düşüş göz önüne alındığında, Mart 1974'te Şili nüfusunun yüzde 85'i yoksulluk sınırının altında yaşamakta olduğunu söylemeliyiz. Ülke çapındaki toplam hane halkının yaklaşık olarak yüzde 60'ını oluşturan en düşük gelir grubu (çoğunluğu mavi yakalılar) aşırı yoksulluk ve kötü beslenme koşulları içindedirler.Bu ağır ekonomik şartlar altında ezilen halk, Mart 1974'te bir kilo ekmek alabilmek için altı saat çalışmak zorundadır artık. Ekmek fiyatı Eylül 1973'te fiyatının 22 katına çıkmıştır. Tek asgari ücretle geçinen bir ailenin ekmek harcaması, aylık gelirinin yüzde 40'ına ulaşmıştır. Harberger'in, Allende döneminde düşük fiyatlandırılmasından yakındığı otobüs ulaşımı harcaması Eylül 1973'tekinin on katıdır Mart 1974'te."
Gunder Frank, bu hesaplamalardan şu sonuçları çıkarır:
Aile bütçesinin ulaşım giderlerine ve ekmek almaya ayrılan oranı yüzde 80'dir. Gelirlerinin geri kalan yüzde 20'sini de yaşamlarını devam ettirebilmek için harcamalıdır aile! Yoksulluk, işsizlik ve eşitsizliğin artışı görülmemiş boyutlardadır. En düşük gelir grubundaki aileler kötü ve yetersiz beslenme ve korkunç bir yoksulluğun pençesine terk edilmiştir. Süt ve ulaşım giderleri "lüks harcama" haline geldiğinden gözden ilk çıkarılanlar olmaktadır.
Pinochet cuntasının ilk önlemlerinden biri devlet tarafından okullarda öğrencilere süt dağıtım programını iptal etmek olmuştur. Bu programın iptali evlerindeki yoksulluk dayanılmaz düzeye ulaşan öğrencilerin derslerde açlıktan bayılmasına yol açmaya başlamıştır.
"Gunder Frank, eski sınıf arkadaşlarınca dayatılan ekonomi politikalarıyla Pinochet'nin ülkenin üzerine vahşi köpekler gibi salıverdiği şiddet arasında doğrudan bir bağ görüyordu. Etki altına alınamamış bu ‘Chicago Boy', Friedman'ın buyrukları o kadar paralayıcıydı ki diyordu, ‘tümünün altında yatan askeri güç ve siyasi terör ikizleri olmaksızın asla dayatılamaz veya uygulanamazlardı." (7)
Ekonomik soykırımda Türkiye modeli
Yoksulluk zaman aşımına da uğramıyor, ülke sınırı da tanımıyor. Gunder Frank'ın iki paragraf yukarıda alıntılanan sözlerini mürura uğramayan zamanın akışına bırakıp 1974 Şili'sinden 2008 Türkiye'sine taşımak çok da yanlış olmaz:
"Türkiye'de yoksulluk, işsizlik ve eşitsizliğin artışı görülmemiş boyutlardadır. En düşük gelir grubundaki aileler kötü ve yetersiz beslenme ve korkunç bir yoksulluğun pençesine terk edilmiştir. Süt ve ulaşım giderleri 'lüks harcama' haline geldiğinden gözden ilk çıkarılanlar olmaktadır."
19 Nisan 2008… İzmir'de, 14 yaşındaki Sercan Bodruk öldü, ölümüne açlık sebep oldu.
Sercan'ın babası Himmet Bey, işsiz olduğu için bazen arka arkaya üç gün aç yattıklarını, bazen de bir tencere bulgur pilavıyla bir hafta idare ettiklerini… Annesi Durdu Hanım, çarşı ekmeği almaya paraları olmadığı için, evde una su katarak tuttuğu hamurla ekmek yaptığını; Sercan'ın son yemeğinin, ölümüne yol açan kazanın olduğu günden önceki akşam yediği bir dilim margarinli ekmekle bir domates olduğunu; sabahçı olan kızını, akşam geldiğinde yine "margarinli ekmek hazırlama sözü" vererek, aç aç okula gönderdiğini; açlığın neden olduğu dalgınlıkla kızının yolda karşıya geçerken, minibüsün altında kalmış olabileceğini… söylediler.
Annesinin, babasının yüzlerindeki keskin acı, Sercan'ın, omzuna çapraz astığı çantasıyla aynı renkteki pembe çoraplı resmindeki buruk gülümsemesi silinmez bir damga gibi kazındı 19 Nisan'a.
Küskünlük içine mi işlemişti artık Sercan'ın? Umursamıyor muydu hiçbir şeyi, umutlanıveriyor muydu yoksa hepimiz gibi arada bir? Eve dönebilmiş olsaydı annesinin o akşam için söz verdiği margarinli bir dilim ekmek hayaliyle kendini oyalayıp avunmuş muydu derste? Kendini çocuk saymış mıydı hiç? Büyüdüğünde çocukluğundan hatırlamak isteyeceği ne vardı?
Gunder Frank, "2008'de Türkiye'de evlerindeki yoksulluk dayanılmaz düzeye ulaşan öğrenciler ders çıkışlarında açlıktan ve yorgunluktan ve dalgınlıktan ve umutsuzluktan ölmeye başlamıştır" diye yazardı belki de yaşasaydı.
Sercan'ın vatandaşlıktan 19 Nisan'da düştüğü, adının çocukluğa hiç yazılmadığı, çocukların açlıktan öldüğü bu ülkede 23 Nisan, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlandı.
Baş döndüren balkonlara Sercan'la birlikte aşağıdan bakarak bir şiirden birkaç dize okudum ben de 23 Nisan'da Sercan için, bir de uzak bir ülkedeki André Gunder Frank için:
"Onlar seyrek bir fotoğrafta uzağa bakanlar.Onlar bir ömür taşlara su tutanlar.Onlar bir hatırada donmuş duranlar.Onlar bu dünyada yanmış da külde uyuyanlar.
(…)
Balkonunuz çok yüksek sizin baş döndürüyor.Dünya pek alçak bir yer olacak yakında öyle görünüyor." (FÇ/GG)_______________________________________
Dipnotlar
(1) "Dünya Pek Alçak Bir Yer Olacak Yakında, Öyle Görünüyor", Birhan Keskin, "Öteki" şiirinden, Y’ol, Metis Yayınları, Nisan 2006.
(2) Samir Amin, Note on the Death of André Gunder Frank (1929-2005), Monthly Review, April 2005
(3) Naomi Klein, "The Shock Doctrine, The Rise of Disaster Capitalism", Penguin Boks, 2007. Klein son kitabında Şili’de 1973 darbesi sonrası yaşananları, özellikle de, 'İlk Deneme: Doğum Sancıları' bölümünde özetlerken Chicago Boys’un işlevini ayrıntısıyla ve çok akıcı bir üslupla irdelemiş. Önümüzdeki aylarda Agora Kitaplığı tarafında Türkçeye kazandırılarak yayımlanacak olan The Shock Doctrine’de ülkemizin bahsi geçmediği halde Türkiye sanki her satırına sinmiş kitabın.
(4) "Our boys did it": Şili’deki 1973 darbesi için söylenmemiş, başka bir Eylül’deki başka bir ülkenin ihtilaliyle özdeşleşen sözler. ABD'li eski diplomat Paul Henze'nin, Başkan Jimmy Carter'a Türkiye’deki 12 Eylül 1980 darbesini haber verirken 'Bizim çocuklar başardı. (Our boys did it)' dediğini anlatan sözleri kendi sesinden bir Türk televizyonunda yayınlanmıştı.
(5) El Mercurio Gazetesi'nin sahibi Agustin Edwards’ın, sosyalist Allende yönetimine karşı hazırlanan darbenin kilit adamlarından biri olduğu ve CIA'nin darbe hazırlıklarıyla örtüşen çabalarının karşılığı olarak El Mercurio’nun Başkan Nixon'un imzasıyla Washington yönetiminden mali destek aldığı yıllar sonra ortaya çıkarılmış
Ayrıntılı bilgi: Peter Kornbluh,The El Mercurio File, Secret Documents Shine New Light on How the CIA Used a Newspaper to Foment a Coup
(6) André Gunder Frank, Economic Genocide in Chile, İlki 24 Şubat 2005, İkincisi 1976 Nisan’ında yazılan açık mektuplar 1976’da Nottingham: Spokesman Books tarafından yayınlanmıştır. Mektuplara linkten de ulaşılabilmektedir:
http://www.rrojasdatabank.org/genoc1a.pdf
(7) Klein, age, s.84.
Hrant... Solgun Bir Gül Oluyor Dokununca
http://www.bianet.org/bianet/kategori/toplum/98583/hrant-solgun-bir-gul-oluyor-dokununca
Hrant... Solgun Bir Gül Oluyor Dokununca
Hepimiz hala Hrant, hala Ermeni olduğumuz için... Nazımın şiirindeki Bakkal Karabet nasıl affetmediyse Kürt Dağlarında babasının kesilmesini, Kendimizi ve birbirimizi hala sevebilmeyi mümkün kılmanın başka yolu olmadığı için bugün mahkemdeyiz.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
02 Temmuz 2007, Pazartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
Dünün resimlerini
Dünden sonra yarından önce yazmak lazım.
Dün cenazede hepimiz orada Ermeniydik, Hrant'tık.
O kadar çokken cenazede,
Azınlık olmayı seçmiştik
Hrant'ın katledilişinin üzerinden beş aydan uzun süre geçti.
Bugün Hrant Dink cinayetinin ilk duruşması gerçekleştiriliyor.
Cenazede çoğunluğu, azınlığı parmak hesabına vurmanın alışkanlığıyla, elimizde olmadan kendimizi sayıyorduk biz bile. Durup geriye, ileriye bakıp "kaç kişiyiz acaba?" diye birbirimize sora sora hesap çıkardık. Yol uzundu, hesaplamak zorlaşıyordu bazen. Yine de saymaya, tahmin etmeye çalıştık beraberce. Kimimiz ileriye, kimimiz geriye bakarak saydık. Çoktuk, evet...
Türkiye'deki 55 bin Ermeni'den daha çoktuk. 73 milyonluk Türkiye'deki 55 bin Ermeni'den fazlaydık Hrant'ın cenazesinde.
Azınlıktan daha çoktuk. Orada bulunamayan ama bizimle beraber olduklarını söyleyen arkadaşlarımızı da sayınca hatta çoğunluktuk bile.
1927'deki ilk sayımda 14 milyona yakınmış Türkiye'nin nüfusu. Azınlıkla çoğunluğun toplam nüfusu bu kadarmış. 14 milyonun içindeki Ermeni azınlığın nüfusu da 300 binmiş. Demek ki, 80 yıl önce, azınlık bugünkünden daha çokmuş.
Azınlık çoğunlukça azaltılmış demek ki...
Dünkü çoğunluk halimiz bile, 80 yıl öncenin azınlığından azmış demek ki!
Seksen yılda 300 binden 55 bine indiğine göre Ermeni nüfus, azınlığın daha da azalması istenmiş demek ki. Varlık Vergisi... 6-7 Eylül olayları... Darbeler... Darbelerle Türk milliyetçiliğinin, Türk-İslam sentezinin devletin resmi ideolojisi olarak usul usul her santimine kazındığı çoğalırken azalan bir ülke...
Hrant'ın cenazesinde yürürken, yol uzundu, düşünecek çok zaman oldu. Türkiye için düşünecek zaman oldu. Çoğunluk hali nasıl bir haşinlikle beraber işlenir zihinlere? Azınlıktan olmak nasıldır, güvercinin kanadında nasıl yaşanılır diye çok düşünüldü cenazede.
Şişli'den başladı, Kumkapı'da bitti cenaze yürüyüşü. Yürünecek yol uzundu. Düşünenlerin azınlıkta olduğu, bilerek azaltıldığı bir ülkede yaşadığımızı düşünecek kadar uzundu yol.
Uzun yolumuzda AGOS'un önünden geçerken, bir arkadaşımın yola çıkarken bana verdiği gülü Hrant'ın düştüğü yere bırakmıştım. Başka güllerin, karanfillerin yanına. Aklımda Necatigil'in dizeleriyle:
Kimi de gün ortası yanıma sokuluyor
En çok güz ayları ve yağmur yağınca
Alçalır ya bir bulut, o hüzün bulutunda
Uzanıp alıyorum, kimse olmuyor
Solgun bir gül oluyor dokununca
Ellerde, dudaklarda, ıssız yazılarda.
Dokunulduğunda solgun bir gül oluveren, zamanın anıya dönüştürdüğü her şeyi düşünmeye yetecek kadar zaman vardı cenazesinde Hrant'ın. Her şeye dokunduk biz de. En çabuk solan gül dışında, her düşünceye dokunduk yürürken.
Bir tek Hrant'tan alınan candan kalan son soluğa dokunmadım ben. Oraya solmayacağını umarak, bilerek bir gül bıraktım.
Yol uzun, güzergah zorluydu...
Yol bittiğinde arkadaşlarla oturduk dinlenmek için. Çocuklarımız da yürüyüşteydi. Bazılarına ölen arkadaşlarımızın adları verilmiş olan, artık bizimle olmayan babalarına, annelerine benzerliklerini bulduğumuz, savrulan yapraklar gibi gidenlerin ardından yürüyen çocuklarımız da bizimleydi Hrant'ın cenazesinde.
O çocuklara, çocuklarımıza bakınca, Hrant'ın hepimizin ellerindeki resimlerine bakınca, sanki geçen yıllarda bizi azaltmaya çalışan herşeye inat, inadına azalmamışız da çoğalmışız gibi geldi bana. Çoğunluk olmanın hoyratlığından uzak... ama çoktuk.
Olmak gerektiği gibiydik.
Demek, resme iyi bakacak kadar uzun yürümek, bütün solgun gülleri okşayarak diriltmek gerek diye düşünerek...
Geriye bakıp ölen arkadaşlarımı saydım, cenaze törenlerinde uğurladıklarımızı saydım.
İleriye baktığımda da çocuklarımızı saydım, elimizden bırakamadığımız resimlerinde artan, çoğalan Hrant'ları saydım.
Cenazeden kalan resimler bunlar oldu bende. Çokken azalıyoruz diye düşünerek başladığım yolu, azalırken çoğalıyoruz da ama diye düşünerek bitirdim Hrant'ın cenazesinde.
Hrant'ı uğurladığımız yolun, düşen arkadaşlarımızdan geriye kalan yollarla kesişen izi hepimizde derin olduğu için...
Gidenlerin ardından yaşamanın ağırlığını ömrümüze yükleyenleri affetmeyeceğimiz için...
Hepimiz hala Hrant, hala Ermeni olduğumuz için...
Bugün Hrant Dink davasında olacağız.
Nazım'ın şiirindeki (*) Bakkal Karabet nasıl affetmediyse Kürt Dağlarında babasının kesilmesini,
Kendimizi ve birbirimizi hala sevebilmeyi mümkün kılmanın başka yolu olmadığı için;
Türk halkının alnına bu karayı sürenleri biz de affetmediğimiz için;
Bugün mahkemedeyiz...(FÇ/EÜ)
(*) Nazım Hikmet'in "Akşam Gezintisi" şiirinden
Hrant... Solgun Bir Gül Oluyor Dokununca
Hepimiz hala Hrant, hala Ermeni olduğumuz için... Nazımın şiirindeki Bakkal Karabet nasıl affetmediyse Kürt Dağlarında babasının kesilmesini, Kendimizi ve birbirimizi hala sevebilmeyi mümkün kılmanın başka yolu olmadığı için bugün mahkemdeyiz.
BİA Haber Merkezi - İstanbul
02 Temmuz 2007, Pazartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
Dünün resimlerini
Dünden sonra yarından önce yazmak lazım.
Dün cenazede hepimiz orada Ermeniydik, Hrant'tık.
O kadar çokken cenazede,
Azınlık olmayı seçmiştik
Hrant'ın katledilişinin üzerinden beş aydan uzun süre geçti.
Bugün Hrant Dink cinayetinin ilk duruşması gerçekleştiriliyor.
Cenazede çoğunluğu, azınlığı parmak hesabına vurmanın alışkanlığıyla, elimizde olmadan kendimizi sayıyorduk biz bile. Durup geriye, ileriye bakıp "kaç kişiyiz acaba?" diye birbirimize sora sora hesap çıkardık. Yol uzundu, hesaplamak zorlaşıyordu bazen. Yine de saymaya, tahmin etmeye çalıştık beraberce. Kimimiz ileriye, kimimiz geriye bakarak saydık. Çoktuk, evet...
Türkiye'deki 55 bin Ermeni'den daha çoktuk. 73 milyonluk Türkiye'deki 55 bin Ermeni'den fazlaydık Hrant'ın cenazesinde.
Azınlıktan daha çoktuk. Orada bulunamayan ama bizimle beraber olduklarını söyleyen arkadaşlarımızı da sayınca hatta çoğunluktuk bile.
1927'deki ilk sayımda 14 milyona yakınmış Türkiye'nin nüfusu. Azınlıkla çoğunluğun toplam nüfusu bu kadarmış. 14 milyonun içindeki Ermeni azınlığın nüfusu da 300 binmiş. Demek ki, 80 yıl önce, azınlık bugünkünden daha çokmuş.
Azınlık çoğunlukça azaltılmış demek ki...
Dünkü çoğunluk halimiz bile, 80 yıl öncenin azınlığından azmış demek ki!
Seksen yılda 300 binden 55 bine indiğine göre Ermeni nüfus, azınlığın daha da azalması istenmiş demek ki. Varlık Vergisi... 6-7 Eylül olayları... Darbeler... Darbelerle Türk milliyetçiliğinin, Türk-İslam sentezinin devletin resmi ideolojisi olarak usul usul her santimine kazındığı çoğalırken azalan bir ülke...
Hrant'ın cenazesinde yürürken, yol uzundu, düşünecek çok zaman oldu. Türkiye için düşünecek zaman oldu. Çoğunluk hali nasıl bir haşinlikle beraber işlenir zihinlere? Azınlıktan olmak nasıldır, güvercinin kanadında nasıl yaşanılır diye çok düşünüldü cenazede.
Şişli'den başladı, Kumkapı'da bitti cenaze yürüyüşü. Yürünecek yol uzundu. Düşünenlerin azınlıkta olduğu, bilerek azaltıldığı bir ülkede yaşadığımızı düşünecek kadar uzundu yol.
Uzun yolumuzda AGOS'un önünden geçerken, bir arkadaşımın yola çıkarken bana verdiği gülü Hrant'ın düştüğü yere bırakmıştım. Başka güllerin, karanfillerin yanına. Aklımda Necatigil'in dizeleriyle:
Kimi de gün ortası yanıma sokuluyor
En çok güz ayları ve yağmur yağınca
Alçalır ya bir bulut, o hüzün bulutunda
Uzanıp alıyorum, kimse olmuyor
Solgun bir gül oluyor dokununca
Ellerde, dudaklarda, ıssız yazılarda.
Dokunulduğunda solgun bir gül oluveren, zamanın anıya dönüştürdüğü her şeyi düşünmeye yetecek kadar zaman vardı cenazesinde Hrant'ın. Her şeye dokunduk biz de. En çabuk solan gül dışında, her düşünceye dokunduk yürürken.
Bir tek Hrant'tan alınan candan kalan son soluğa dokunmadım ben. Oraya solmayacağını umarak, bilerek bir gül bıraktım.
Yol uzun, güzergah zorluydu...
Yol bittiğinde arkadaşlarla oturduk dinlenmek için. Çocuklarımız da yürüyüşteydi. Bazılarına ölen arkadaşlarımızın adları verilmiş olan, artık bizimle olmayan babalarına, annelerine benzerliklerini bulduğumuz, savrulan yapraklar gibi gidenlerin ardından yürüyen çocuklarımız da bizimleydi Hrant'ın cenazesinde.
O çocuklara, çocuklarımıza bakınca, Hrant'ın hepimizin ellerindeki resimlerine bakınca, sanki geçen yıllarda bizi azaltmaya çalışan herşeye inat, inadına azalmamışız da çoğalmışız gibi geldi bana. Çoğunluk olmanın hoyratlığından uzak... ama çoktuk.
Olmak gerektiği gibiydik.
Demek, resme iyi bakacak kadar uzun yürümek, bütün solgun gülleri okşayarak diriltmek gerek diye düşünerek...
Geriye bakıp ölen arkadaşlarımı saydım, cenaze törenlerinde uğurladıklarımızı saydım.
İleriye baktığımda da çocuklarımızı saydım, elimizden bırakamadığımız resimlerinde artan, çoğalan Hrant'ları saydım.
Cenazeden kalan resimler bunlar oldu bende. Çokken azalıyoruz diye düşünerek başladığım yolu, azalırken çoğalıyoruz da ama diye düşünerek bitirdim Hrant'ın cenazesinde.
Hrant'ı uğurladığımız yolun, düşen arkadaşlarımızdan geriye kalan yollarla kesişen izi hepimizde derin olduğu için...
Gidenlerin ardından yaşamanın ağırlığını ömrümüze yükleyenleri affetmeyeceğimiz için...
Hepimiz hala Hrant, hala Ermeni olduğumuz için...
Bugün Hrant Dink davasında olacağız.
Nazım'ın şiirindeki (*) Bakkal Karabet nasıl affetmediyse Kürt Dağlarında babasının kesilmesini,
Kendimizi ve birbirimizi hala sevebilmeyi mümkün kılmanın başka yolu olmadığı için;
Türk halkının alnına bu karayı sürenleri biz de affetmediğimiz için;
Bugün mahkemedeyiz...(FÇ/EÜ)
(*) Nazım Hikmet'in "Akşam Gezintisi" şiirinden
Ertuğrul Karakaya
http://www.bianet.org/bianet/kategori/toplum/97579/yargilamaya-son-verin-seale-ve-karakaya
Yargılamaya Son Verin: Seale ve Karakaya
Salihlideydik, çünkü... Ertuğrulun anılarımızda yaşaması bize bağlı. Bizim gerçek hayatımız ise Ertuğrulu ve yitirdiğimiz bütün arkadaşlarımızı anılarımızda hep yaşatmamıza bağlı. Tıpkı Genetin Seale için itirazlar her yere taşınmalı demesi gibi.
BİA Haber Merkezi - Ankara
16 Haziran 2007, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
1968'de Chicago'da yargılanan sekiz kişiye destek veren bu afişte "Devrimi Hapsedemezsiniz... Yargılamaya Son Verin... Komplo Kurbanı Sekiz Kişiyi Salıverin," diyor...
Chicago'da, 1968 Ağustos'unda, 1968 Ulusal Konvansiyonu olarak anılacak toplantıyı yapar Demokrat Parti. Amaç, 1968'deki Amerikan Başkanlık seçimleri için aday belirlemektir.
Toplantı Vietnam Savaşı karşıtı kitle gösterilerine neden olur. Önceleri karnaval havasındadır ortam. Kalabalıkların protesto gösterileri şarkılarla, marşlarla sürer. Polis başlangıçta gösteriye karşı mesafeli ve sakindir.
Chicago Sekizlisi
Her şeyin yolunda göründüğü bu ortamda aniden gece sokağa çıkma yasağının ilan edilmesi, göstericilerin tepkilerine yol açar. Tepkiler, fazla gecikmeden en üst perdeden bulur cevabını polisten. Polis göz yaşartıcı bombalar ve coplarla saldırır halka.
Kendini polisin saldırısına karşı savunan sekiz protestocu 20 Mart 1969'da tutuklanır. Abbie Hoffman, Jerry Dubin, David Dellinger, Tom Hayden, Rennie Davis, John Froines, Lee Weiner ve Kara Panterler Örgütü'nün kurucularından Bobby Seale'dir tutuklananlar.
Chicago Sekizlisi olarak yücelileceklerdir halkların gözünde ve sokağın resmi olmayan tarihinde sonradan. Mahkeme sürecinin tamamı ise tarihe komplo olarak geçecektir.
Susturmak için
24 Eylül 1969'da yargılama başlar. Avukatlar devlet tarafından atanır. Bobby Seale, mahkemenin ertelenmesini ister. Seale, sağlık nedenleriyle mahkemede bulunamayan kendi avukatı Charles Garry tarafından savunulmayı talep etmektedir.
Yargıç Judge Hoffman, bu talebi reddeder. Hoffman Seale'in, kendi savunmasını kendisinin yapmasına da izin vermez. Seale protestolarını sürdürür mahkemede, baskılara aldırmaz, yargıca "faşist köpek", "ırkçı domuz" der.
Hoffman, Seale'in susmaması üzerine sanık sandalyesine zincirlenmesine karar verir. Seale aydınlar, devrimciler tarafından desteklenir, yargılananlar için şarkılar bestelenir. Seale'e destek vermek için düzenlenen gösterilere Crosby, Stills, Nash (And Young) Chicago isimli bir besteleriyle katılırlar.
Hoover ve Kara Panterler
9 Ekim'de güvenlik güçleri mahkeme binasının önünde sayısı her geçen gün artan protestocuları dağıtmak üzere göreve çağırılır. Dava süresince direniş sürer, devletin sürek avı vız gelir direnişçilere. Hoffman, Seale'i bu davadan dört yıl hapse mahkûm eder. Amerikan tarihinde benzer suçlara verilen en ağır cezadır bu.
Seale'in kurucusu olduğu Kara Panterler 1950'lerde ve 1960'larda Amerika'yı kavuran ırkçılık ve yoksulluğa karşı kitlesel direnişin destanını yazar. FBI başkanı J Edgar Hoover bundan kırk yıl önce, Kara Panterler'in en etkin oldukları dönemde "ülkenin iç güvenliğine en büyük tehdittir" yorumunu yapar Kara Panterler için.
"Terminatör" Schwarzenegger'in korkusu
Kırk yıl sonra, bugün California Valisi Arnold Schwarzenegger, Kara Panterleri hala tehdit olarak algılamaya devam ediyor. Stanley "Tookie" Williams'ın ölüm cezasını ertelemeyi ya da hafifletmeyi reddeden ve 2005 yılının 13 Aralığında idam utancını ülkesine bir kez daha yaşatmayı tercih eden Schwarzenegger'in en önemli gerekçelerinden biri, Williams'ın "akıllandığına" kanaat getirmemiş olmasıydı.
Bu kanaatinin sebebi de, Williams'ın, cezaevinde yazdığı kitabını George Jackson'a, 1971'de hapishanede gardiyanlar tarafından vurularak öldürülen Kara Panterlerin efsanevi liderine ithaf etmiş oluşuydu. Irkçılığa ve yoksulluğa karşı savaşan Kara Panterlerin aradan kırk yıl geçtikten sonra anılması bile "terminatör" Schwarzenegger için korkutucuydu.
13 Aralık gününün ilk dakikalarında, kurumsallaşmış ırkçılığı tüm açıklığıyla ortaya seren bir hukuk skandalının ardından, Nobel Barış ödülü adayı Stanley "Tookie" Williams idam edildi.
"Tookie" kim miydi? Büyük çoğunluğunu siyahların oluşturduğu Los Angeles Crips çetesinin kurucularından olan Williams, 1981 yılında dört kişiyi öldürdüğü iddiasıyla idama mahkum edilerek, "death row/ölüm koridoru" adı verilen, ölüm cezalarının infazını bekleyenlerin arasına katıldı.
Williams'ın yargılama süreci son derece tartışmalıydı: Williams'ın cinayetleri işlediğini kendilerine itiraf ettiğini iddia eden, kendileri de cinayetten yargılanan "tanık"lardan ikisi, bu ifadeleri karşılığında serbest bırakıldı. Aynı ifadeyi veren bir diğer suçlunun ise cezası hafifletildi.
24 yıl Ölüm Koridoru
"20 yıl sonra, bir polisin bu kişiye, ifadesini vermeden önce çalışması için Williams'ın dosyasını verdiği ortaya çıktı. Dahası, jürideki üç siyah, taraflı karar verme olasılıkları öne sürülerek jüriden çıkarıldı. Herhangi bir beyaz sanığın jürisi söz konusu olduğunda tahayyül bile edilmeyecek böylesi bir olasılık ve uygulama, siyahlara yönelik kurumsallaşmış ırkçılığın açık bir kanıtıydı.
"Mahkeme sürecinde yaşanan tüm bu ayrımcılıklar bir yana, Williams hakikaten bu cinayetleri işlemiş olsaydı dahi, ortada idam cezasının hem hukuki hem de vicdani açıdan yanlışlığını açıkça gösteren bir başka gerçek vardı: 13 Aralık (2005) sabahı idam edilen Williams, artık çete kurucusu olan Williams değildi. Williams, infazını beklediği 24 yıl içerisinde bambaşka bir insana dönüştü.
"Sistemin, özellikle yoksul ve siyah gençler için sürekli yeni hapishaneler inşa ettiğini, çetelerin, gençlerin bu hapishanelere tıkılmasına yol açmaktan başka bir işe yaramadığını, siyahların çeteler aracılığıyla birbirlerine uyguladığı acımasız şiddeti ve çetelere bulaşan gençlerin eğitimden, siyasetten uzak kalışlarını gören Williams, gençleri çetelerden ve suçtan uzak tutabilmenin yolları üzerine kafa yormaya başladı. Bu amaçla, çocuklara ve gençlere yönelik, çete hayatının tehlikelerini anlatan dokuz kitap yazdı.
"Bunun yanı sıra, sokak şiddetini ve çeteler arasındaki kanlı çatışmaları durdurmak için bir barış protokolü hazırladı ve dahası iki büyük çetenin ateşkes yapmasına yardımcı oldu. Williams, bu çabaları ve kitapları nedeniyle, beş kez Nobel Barış, bir kez de Nobel Edebiyat ödülüne aday gösterildi. Böylece, 1979'da hapishaneye bir çete kurucusu olarak giren Williams, geçen süre içerisinde kendini şiddet ve çeteler karşıtı mücadeleye adamış bir umut sembolüne dönüştü." (Berna Zengin - Sefa Feza Arslan)
30 yıl sonra Karakaya'nın mezarı başında
Evet, kırk yıl sonra Kara Panterler'e ithaf ettiği kitap Williams için hukuksuz bir yargılama ardından kurulan idam sehpası oldu ama Williams'ın anısı ezilenlerin mücadelesinde hep sevgi ve saygıyla hatırlanacak. Schwarzenegger ise insanlığın belleğine kara bir sayfa olarak yerini alacak.
Kırk yıl sonra Kara Panterler'e ithaf edilen bir kitap bile Amerika'da egemenleri hala nasıl korkutuyorsa, otuz yıl sonra Ertuğrul'u anmamız Türkiye'nin egemenlerini de korkutmaya devam ediyor.
8 Haziran'da, Ertuğrul Karakaya'yı geçen yıl andıkları için yargılanan 20 kişinin mahkemesine katılmak ve Ertuğrul'u, katledilişinin 30. yılında mezarı başında anmak için Salihli'deydik. Salihli'deydik, 30 yıl önceki gibi... Gençlerle beraber... 8 Haziran'da, mahkeme salonunda anıları bile yargılanan, anılarından korkulanlar vardı.
Hatırlamanın gücünü biliyorlar
Hatırlamanın gücünü "onlar" biliyor. Hafızalarımızda taptaze duran resimlerden, sessiz sitemsiz giden arkadaşlarımızın ardından otuz yıldır hala and içiyor olmamızdan korkuyorlar. Hafızalarımızın, egemenliklerinin kayıtsız şartsız alanına karşı isyana kaldığı yerden devam eden inadımız olduğunu biliyorlar çünkü.
Öldürmekle yok ettiklerini zannettiklerinin mezarları başında bilenen inadı, kuşaktan kuşağa aktarılan ve devralınan isimlerdeki, resimlerdeki isyanı söndüremeyeceklerini anlamanın korkusu bu.
Hafızaların bile, resimleri, isimleri, hayalleri gönüllerimizde yadigar kalanların bile yargılanmaya başlandığı dönemlerde hafızamıza sahip çıkmaktan başka çaremiz var mı?
İtirazı her yere taşımak
Jean Genet'nin, Bobby Seale'in mahkemesine ilişkin Yale Üniversitesi'ndeki söylevinde dediği gibi:
"O yüzden, itirazları her yere taşımak, evlerinizde, üniversitelerde, derslerinizde Bobby Seale'den bahsetmek için size, hepinize güveniyorum; itiraz etmek ve bazen de hocalarınıza ve bizzat polise karşı gelmek gerek.
"Ve size bir kere daha söylüyorum, zira bu önemli, iş simgesel hareketlerle değil, gerçek edimlerdedir. Ve daha da gerekirse, demek istiyorum ki eğer Kara Panterler bunu önerecek olursa, tüm Amerika'da Bobby Seale lehine ve ırkçılık aleyhine propaganda yapmak için üniversitelerinizi boşaltmalı, derslerinizi terk etmelisiniz.
"Bobby Seale'in hayatı, Kara Panterler'in varlığı, diplomalarınızdan önce gelir. Şimdi hayatla, sadece rahat akvaryum balıkları yetiştiren -Amerikan üniversiteleri demek istiyorum- değil, hayatla doğrudan doğruya karşı karşıya gelmek gerek ve bunun için gerekli fiziksel, maddi ve zihinsel imkânlara sahipsiniz. Bobby Seale'nin hayatı size bağlı. Sizin gerçek hayatınız Kara Panterler'e bağlı." (* )
Salihli'deydik, çünkü... Ertuğrul'un anılarımızda yaşaması bize bağlı. Bizim gerçek hayatımız ise Ertuğrul'u ve yitirdiğimiz bütün arkadaşlarımızı anılarımızda hep yaşatmamıza bağlı. (FÇ/BA)
* Jeune Afrique dergisinde 10 Kasım 1970'da yayınlanmış olan "İtham Ediyorum" başlıklı konuşma metninden
Yargılamaya Son Verin: Seale ve Karakaya
Salihlideydik, çünkü... Ertuğrulun anılarımızda yaşaması bize bağlı. Bizim gerçek hayatımız ise Ertuğrulu ve yitirdiğimiz bütün arkadaşlarımızı anılarımızda hep yaşatmamıza bağlı. Tıpkı Genetin Seale için itirazlar her yere taşınmalı demesi gibi.
BİA Haber Merkezi - Ankara
16 Haziran 2007, Cumartesi
Füsun ÇİÇEKOĞLU
1968'de Chicago'da yargılanan sekiz kişiye destek veren bu afişte "Devrimi Hapsedemezsiniz... Yargılamaya Son Verin... Komplo Kurbanı Sekiz Kişiyi Salıverin," diyor...
Chicago'da, 1968 Ağustos'unda, 1968 Ulusal Konvansiyonu olarak anılacak toplantıyı yapar Demokrat Parti. Amaç, 1968'deki Amerikan Başkanlık seçimleri için aday belirlemektir.
Toplantı Vietnam Savaşı karşıtı kitle gösterilerine neden olur. Önceleri karnaval havasındadır ortam. Kalabalıkların protesto gösterileri şarkılarla, marşlarla sürer. Polis başlangıçta gösteriye karşı mesafeli ve sakindir.
Chicago Sekizlisi
Her şeyin yolunda göründüğü bu ortamda aniden gece sokağa çıkma yasağının ilan edilmesi, göstericilerin tepkilerine yol açar. Tepkiler, fazla gecikmeden en üst perdeden bulur cevabını polisten. Polis göz yaşartıcı bombalar ve coplarla saldırır halka.
Kendini polisin saldırısına karşı savunan sekiz protestocu 20 Mart 1969'da tutuklanır. Abbie Hoffman, Jerry Dubin, David Dellinger, Tom Hayden, Rennie Davis, John Froines, Lee Weiner ve Kara Panterler Örgütü'nün kurucularından Bobby Seale'dir tutuklananlar.
Chicago Sekizlisi olarak yücelileceklerdir halkların gözünde ve sokağın resmi olmayan tarihinde sonradan. Mahkeme sürecinin tamamı ise tarihe komplo olarak geçecektir.
Susturmak için
24 Eylül 1969'da yargılama başlar. Avukatlar devlet tarafından atanır. Bobby Seale, mahkemenin ertelenmesini ister. Seale, sağlık nedenleriyle mahkemede bulunamayan kendi avukatı Charles Garry tarafından savunulmayı talep etmektedir.
Yargıç Judge Hoffman, bu talebi reddeder. Hoffman Seale'in, kendi savunmasını kendisinin yapmasına da izin vermez. Seale protestolarını sürdürür mahkemede, baskılara aldırmaz, yargıca "faşist köpek", "ırkçı domuz" der.
Hoffman, Seale'in susmaması üzerine sanık sandalyesine zincirlenmesine karar verir. Seale aydınlar, devrimciler tarafından desteklenir, yargılananlar için şarkılar bestelenir. Seale'e destek vermek için düzenlenen gösterilere Crosby, Stills, Nash (And Young) Chicago isimli bir besteleriyle katılırlar.
Hoover ve Kara Panterler
9 Ekim'de güvenlik güçleri mahkeme binasının önünde sayısı her geçen gün artan protestocuları dağıtmak üzere göreve çağırılır. Dava süresince direniş sürer, devletin sürek avı vız gelir direnişçilere. Hoffman, Seale'i bu davadan dört yıl hapse mahkûm eder. Amerikan tarihinde benzer suçlara verilen en ağır cezadır bu.
Seale'in kurucusu olduğu Kara Panterler 1950'lerde ve 1960'larda Amerika'yı kavuran ırkçılık ve yoksulluğa karşı kitlesel direnişin destanını yazar. FBI başkanı J Edgar Hoover bundan kırk yıl önce, Kara Panterler'in en etkin oldukları dönemde "ülkenin iç güvenliğine en büyük tehdittir" yorumunu yapar Kara Panterler için.
"Terminatör" Schwarzenegger'in korkusu
Kırk yıl sonra, bugün California Valisi Arnold Schwarzenegger, Kara Panterleri hala tehdit olarak algılamaya devam ediyor. Stanley "Tookie" Williams'ın ölüm cezasını ertelemeyi ya da hafifletmeyi reddeden ve 2005 yılının 13 Aralığında idam utancını ülkesine bir kez daha yaşatmayı tercih eden Schwarzenegger'in en önemli gerekçelerinden biri, Williams'ın "akıllandığına" kanaat getirmemiş olmasıydı.
Bu kanaatinin sebebi de, Williams'ın, cezaevinde yazdığı kitabını George Jackson'a, 1971'de hapishanede gardiyanlar tarafından vurularak öldürülen Kara Panterlerin efsanevi liderine ithaf etmiş oluşuydu. Irkçılığa ve yoksulluğa karşı savaşan Kara Panterlerin aradan kırk yıl geçtikten sonra anılması bile "terminatör" Schwarzenegger için korkutucuydu.
13 Aralık gününün ilk dakikalarında, kurumsallaşmış ırkçılığı tüm açıklığıyla ortaya seren bir hukuk skandalının ardından, Nobel Barış ödülü adayı Stanley "Tookie" Williams idam edildi.
"Tookie" kim miydi? Büyük çoğunluğunu siyahların oluşturduğu Los Angeles Crips çetesinin kurucularından olan Williams, 1981 yılında dört kişiyi öldürdüğü iddiasıyla idama mahkum edilerek, "death row/ölüm koridoru" adı verilen, ölüm cezalarının infazını bekleyenlerin arasına katıldı.
Williams'ın yargılama süreci son derece tartışmalıydı: Williams'ın cinayetleri işlediğini kendilerine itiraf ettiğini iddia eden, kendileri de cinayetten yargılanan "tanık"lardan ikisi, bu ifadeleri karşılığında serbest bırakıldı. Aynı ifadeyi veren bir diğer suçlunun ise cezası hafifletildi.
24 yıl Ölüm Koridoru
"20 yıl sonra, bir polisin bu kişiye, ifadesini vermeden önce çalışması için Williams'ın dosyasını verdiği ortaya çıktı. Dahası, jürideki üç siyah, taraflı karar verme olasılıkları öne sürülerek jüriden çıkarıldı. Herhangi bir beyaz sanığın jürisi söz konusu olduğunda tahayyül bile edilmeyecek böylesi bir olasılık ve uygulama, siyahlara yönelik kurumsallaşmış ırkçılığın açık bir kanıtıydı.
"Mahkeme sürecinde yaşanan tüm bu ayrımcılıklar bir yana, Williams hakikaten bu cinayetleri işlemiş olsaydı dahi, ortada idam cezasının hem hukuki hem de vicdani açıdan yanlışlığını açıkça gösteren bir başka gerçek vardı: 13 Aralık (2005) sabahı idam edilen Williams, artık çete kurucusu olan Williams değildi. Williams, infazını beklediği 24 yıl içerisinde bambaşka bir insana dönüştü.
"Sistemin, özellikle yoksul ve siyah gençler için sürekli yeni hapishaneler inşa ettiğini, çetelerin, gençlerin bu hapishanelere tıkılmasına yol açmaktan başka bir işe yaramadığını, siyahların çeteler aracılığıyla birbirlerine uyguladığı acımasız şiddeti ve çetelere bulaşan gençlerin eğitimden, siyasetten uzak kalışlarını gören Williams, gençleri çetelerden ve suçtan uzak tutabilmenin yolları üzerine kafa yormaya başladı. Bu amaçla, çocuklara ve gençlere yönelik, çete hayatının tehlikelerini anlatan dokuz kitap yazdı.
"Bunun yanı sıra, sokak şiddetini ve çeteler arasındaki kanlı çatışmaları durdurmak için bir barış protokolü hazırladı ve dahası iki büyük çetenin ateşkes yapmasına yardımcı oldu. Williams, bu çabaları ve kitapları nedeniyle, beş kez Nobel Barış, bir kez de Nobel Edebiyat ödülüne aday gösterildi. Böylece, 1979'da hapishaneye bir çete kurucusu olarak giren Williams, geçen süre içerisinde kendini şiddet ve çeteler karşıtı mücadeleye adamış bir umut sembolüne dönüştü." (Berna Zengin - Sefa Feza Arslan)
30 yıl sonra Karakaya'nın mezarı başında
Evet, kırk yıl sonra Kara Panterler'e ithaf ettiği kitap Williams için hukuksuz bir yargılama ardından kurulan idam sehpası oldu ama Williams'ın anısı ezilenlerin mücadelesinde hep sevgi ve saygıyla hatırlanacak. Schwarzenegger ise insanlığın belleğine kara bir sayfa olarak yerini alacak.
Kırk yıl sonra Kara Panterler'e ithaf edilen bir kitap bile Amerika'da egemenleri hala nasıl korkutuyorsa, otuz yıl sonra Ertuğrul'u anmamız Türkiye'nin egemenlerini de korkutmaya devam ediyor.
8 Haziran'da, Ertuğrul Karakaya'yı geçen yıl andıkları için yargılanan 20 kişinin mahkemesine katılmak ve Ertuğrul'u, katledilişinin 30. yılında mezarı başında anmak için Salihli'deydik. Salihli'deydik, 30 yıl önceki gibi... Gençlerle beraber... 8 Haziran'da, mahkeme salonunda anıları bile yargılanan, anılarından korkulanlar vardı.
Hatırlamanın gücünü biliyorlar
Hatırlamanın gücünü "onlar" biliyor. Hafızalarımızda taptaze duran resimlerden, sessiz sitemsiz giden arkadaşlarımızın ardından otuz yıldır hala and içiyor olmamızdan korkuyorlar. Hafızalarımızın, egemenliklerinin kayıtsız şartsız alanına karşı isyana kaldığı yerden devam eden inadımız olduğunu biliyorlar çünkü.
Öldürmekle yok ettiklerini zannettiklerinin mezarları başında bilenen inadı, kuşaktan kuşağa aktarılan ve devralınan isimlerdeki, resimlerdeki isyanı söndüremeyeceklerini anlamanın korkusu bu.
Hafızaların bile, resimleri, isimleri, hayalleri gönüllerimizde yadigar kalanların bile yargılanmaya başlandığı dönemlerde hafızamıza sahip çıkmaktan başka çaremiz var mı?
İtirazı her yere taşımak
Jean Genet'nin, Bobby Seale'in mahkemesine ilişkin Yale Üniversitesi'ndeki söylevinde dediği gibi:
"O yüzden, itirazları her yere taşımak, evlerinizde, üniversitelerde, derslerinizde Bobby Seale'den bahsetmek için size, hepinize güveniyorum; itiraz etmek ve bazen de hocalarınıza ve bizzat polise karşı gelmek gerek.
"Ve size bir kere daha söylüyorum, zira bu önemli, iş simgesel hareketlerle değil, gerçek edimlerdedir. Ve daha da gerekirse, demek istiyorum ki eğer Kara Panterler bunu önerecek olursa, tüm Amerika'da Bobby Seale lehine ve ırkçılık aleyhine propaganda yapmak için üniversitelerinizi boşaltmalı, derslerinizi terk etmelisiniz.
"Bobby Seale'in hayatı, Kara Panterler'in varlığı, diplomalarınızdan önce gelir. Şimdi hayatla, sadece rahat akvaryum balıkları yetiştiren -Amerikan üniversiteleri demek istiyorum- değil, hayatla doğrudan doğruya karşı karşıya gelmek gerek ve bunun için gerekli fiziksel, maddi ve zihinsel imkânlara sahipsiniz. Bobby Seale'nin hayatı size bağlı. Sizin gerçek hayatınız Kara Panterler'e bağlı." (* )
Salihli'deydik, çünkü... Ertuğrul'un anılarımızda yaşaması bize bağlı. Bizim gerçek hayatımız ise Ertuğrul'u ve yitirdiğimiz bütün arkadaşlarımızı anılarımızda hep yaşatmamıza bağlı. (FÇ/BA)
* Jeune Afrique dergisinde 10 Kasım 1970'da yayınlanmış olan "İtham Ediyorum" başlıklı konuşma metninden
Madımak Müze Olsun
http://www.bianet.org/bianet/kategori/bianet/108162/2-temmuz-sivas-celladin-evinde-ipten-bahsetmek
“Celladın Evinde İpten Bahsetmek”
2 Temmuz 2008, Sivas Mitingi
Alman atasözüdür: "Celladın evinde ipten bahsetme, yoksa alındığını ya da hınç duyduğunu sanabilirler."
Sivas'ta bu yılki 2 Temmuz mitingi yine ipten bahsetmekti celladın evinde, celladın evine ayna tutmaktı. Sivas halkının tümü Madımak'taki cellatlardan da değil, o cellatları desteklemiyor da elbette ama celladın evinde yaşıyorlar. Susarak, tepkisiz kalarak, sinerek celladın evinin temizliğine yardımcı olduklarının farkında değiller belki. Aynadaki çirkin görüntüden kurtulmak için "Madımak müze olmalı" sloganına en çok Sivaslılar sahip çıkmalı. 2 Temmuz’da Madımak katliamının 15. yıldönümü nedeniyle şehirlerine gelen misafirler geri döndü bu yıl. On beş yıl önce Sivas’a giden misafirlerden otuz üçü ise ev sahipleri tarafından öldürüldü.
Sivas'taki mitingin Madımak'taki ateşin bile tutuşturamadığı kalplere bir kıvılcım düşürme umudunun ötesinde bir anlamı vardı: Yangının Madımak müze olmadan sönmeyeceğini herkese duyurmak.
3 Temmuz gazetelerini okuduğumuzda farklı sayılar verildiğini gördük miting katılımına dair. Yirmi bin yazan da vardı, otuz bin yazan da elli binden bahseden de. Miting düzenleme komitesinden olan arkadaşların izlenimine göre on beş bin ile yirmi bin arasındaydı katılımcı sayısı. Katılımcıların kalabalıklığından çok, Türkiye’nin dört bir yanından katılımcı olması önemliydi aslında. Sivas halkının mitinge katılımına dair bilgi yok sanırım. Mitingi balkonlarından, pencerelerinden seyredenler çoktu ama. “Susma Sustukça Sıra Sana Gelecek” diye haykırıldı balkonların, pencerelerin altından geçerken. Çoğu hiç tepki vermeden izledi. Sonradan duyduk ki, günler öncesinden güvenlik güçlerince uyarılmış Sivas halkı miting süresince tepkisiz kalmaları konusunda. “Yobaz Yaktı, Devlet Baktı” sloganları yolun iki yanına dizilmiş polislerin yüzlerine bakarak haykırıldı. Tepkisiz kalmaları konusunda uyarılmıştılar belki, sloganlar karşısında mimiklerinde bile değişiklik olmadı fazla. Bazı balkonlara ve çatılara da polis yerleştirilmişti.
Yürüyüşçüler Madımak Otel’e doğru yaklaştıkça ıslıklarla, sloganlarla, alkışlarla protesto arttı. Adımlar hızlandı. O daracık sokakta devletin kara kalabalık karşısında çaresiz kaldığına yine ve hiç inanmayarak durduk kaldık sonra. Madımak Otel’e ve çevreyi saran polislere jandarmalara bakan gözlerde soru ve isyan vardı: Kimin güvenliğinden sorumlusunuz, on beş yıl önceki gibi celladın mı?
Çevredeki esnafa, çoğu balkonlardan, pencerelerden sessizce yürüyüşü izleyenlere bakarken neden burada değilsiniz, diye sordu herkes içinden. Bir balkonda oturanlar bu soruya kısmen cevap oldular kendileri de bilmeden. Madımak’a yaklaşıldığında, yüksek apartmanlardan birinin balkonundan sallandırılan bayrağın ardında oturan, yaşları on beş on sekiz civarında beş genç kalabalığa doğru fütursuzca köpek işareti yaptıkları ellerini salladılar. İnanamadık önce, tekrar baktık bu defa ayağa kalkarak tekrarladılar hareketlerini. Kalabalık duraladı, dalgalandı sonra hep bir ağızdan bağırmaya başladı, “Kahrolsun Faşizm!” Gençler devam ettiler ellerini kalabalığa doğru sallamaya. Sloganlarla karşılık verildi. Sivil ve resmi polisler koşup balkondakilere içeri girin işaretleri yaparak kalabalığı sakinleştirmeye çalıştılar. Gençler içeri girdi. Yürüyüş devam etti. Aralarında herhalde 1993’de henüz doğmamış olanlar vardı o gençlerin yaşı çok küçüktü belki de o yıl bazılarının. Türkiye’nin her yanından Sivas’a akan kalabalığı “tahrik etme” hakkını buluyorlardı kendilerinde küçük yaşlarına rağmen. Polis, göz altına alacağına tahrikçilerin güvenlik içinde evlerine girmelerini sağladı. Biz, “tahrik olma hakkı olmayanlardan olduğumuzun asırlık bilinciyle yolumuza devam ettik. Tahrikçilere evlerinden bile harekete geçebilme güvenliğini ve rahatlığını sağlayan neydi peki? Bu topraklarda “tahrik olma” hakkının kimlere verilmiş bulunduğunu görmek için fazla uzağa gitmeye gerek yok. 6-7 Eylül olaylarını 2 Temmuz’a bağlayan çizgiyi irdelemek yetiyor. “Tahrik” malzemesinin kullanılış biçimine 6-7 Eylül olaylarında, Çorum, Maraş, Gazi ve Madımak Katliamı’ndan aşinayız. "Tahrik" mazeretiyle izah edilen tüm bu olay ve katliamlar ortak özellikleri olan bir katliam mühendisliği ve tertiptir. Yani kendiliğinden değil, organize bir faaliyettir.[1] Bu yıl buna kalkışılmamış olması, bazı dengelerin farlılığından başka bir şeye işaret etmez aslında.
Miting için şehre giren otobüslerdeki katılımcıların kimliklerinin toplanıp Genel Bilgi Toplama (GBT) sorgulaması yapılması, tahrikçilerin güvenliğinin sağlanması on beş yıl öncesiyle şimdi arasındaki farklılıkların sadece görünürde olduğunun kanıtıydı. Suçların faillerini cezalandırmayan, kaçmalarına göz yuman ve eksik adaletle toplumsal adalet duygusunu zedeleyenler suçlunun adresini yine şaşırmışlardı.
Bugünkü bir haberin içeriği, Sivas’taki o balkondan yürüyüşçüleri tahrik sessiz çoğunluğun sesi olup olmadıklarını düşündürdü. Habere göre, Sivaslılar arasında Madımak Otel’in altındaki kebapçıda yemek yemeyi savunanlar var hâlâ. Sebatibey İskender’de yemek yemek konusunda şunları söylemiş bazı Sivaslılar: “Neden yemeyelim? Otelin yeri başka, lokantanın yeri başka. Müze yapılacaksa başka yerler var. Burası iş merkezi, böyle kalsın. İçeride yatanlar da suçsuz” ; “Olay olduğunda 11 yaşındaydım, hiçbir şey hissetmedim. Yakılan kişiler kendi kendilerini yaktılar. Öyle söyleniyor. Sorgulamama gerek yok.” [2] Aralarından bazıları isimlerini de vermişler bazıları gizlerken kendilerini. Bu sözleri edebilenleri Sivas halkının teşhir etmesi gerek öncelikle. Habere yapılan bazı yorumlar ise röportaj yapılanlardan bu yönde görüş belirtenleri şiddetle kınarken diğer bazıları haklı bulmuş. Sivaslı olmakla özdeşleştirildiğinden yakınmışlar Madımak katliamının.
Ne bütün Sivaslılar suçlu ne de hepsi masum elbette. Ancak Sivaslılar arasından yukarıda alıntılanan türde sözleri edebilenleri, onlardan daha yüksek sesle haykırarak kınayanlar çıkmadıkça ve kınayanların sayısı katliamı aklayanlardan fazla olmadıkça, Sivaslıların hepsinin bizim “alındığımızı ya da hınç duyduğumuzu sanabildiklerini” düşünmeye devam edeceğiz.
Füsun Çiçekoğlu
[1] http://www.bianet.org/bianet/kategori/bianet/107991/6-7-eylul-istanbulu-2-temmuz-madimaka-baglayan-cizgi; Dilek Güven, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, İletişim Yayınları, 2006, s. 25-56.
[2] http://www.ntvmsnbc.com/news/452020.asp
“Celladın Evinde İpten Bahsetmek”
2 Temmuz 2008, Sivas Mitingi
Alman atasözüdür: "Celladın evinde ipten bahsetme, yoksa alındığını ya da hınç duyduğunu sanabilirler."
Sivas'ta bu yılki 2 Temmuz mitingi yine ipten bahsetmekti celladın evinde, celladın evine ayna tutmaktı. Sivas halkının tümü Madımak'taki cellatlardan da değil, o cellatları desteklemiyor da elbette ama celladın evinde yaşıyorlar. Susarak, tepkisiz kalarak, sinerek celladın evinin temizliğine yardımcı olduklarının farkında değiller belki. Aynadaki çirkin görüntüden kurtulmak için "Madımak müze olmalı" sloganına en çok Sivaslılar sahip çıkmalı. 2 Temmuz’da Madımak katliamının 15. yıldönümü nedeniyle şehirlerine gelen misafirler geri döndü bu yıl. On beş yıl önce Sivas’a giden misafirlerden otuz üçü ise ev sahipleri tarafından öldürüldü.
Sivas'taki mitingin Madımak'taki ateşin bile tutuşturamadığı kalplere bir kıvılcım düşürme umudunun ötesinde bir anlamı vardı: Yangının Madımak müze olmadan sönmeyeceğini herkese duyurmak.
3 Temmuz gazetelerini okuduğumuzda farklı sayılar verildiğini gördük miting katılımına dair. Yirmi bin yazan da vardı, otuz bin yazan da elli binden bahseden de. Miting düzenleme komitesinden olan arkadaşların izlenimine göre on beş bin ile yirmi bin arasındaydı katılımcı sayısı. Katılımcıların kalabalıklığından çok, Türkiye’nin dört bir yanından katılımcı olması önemliydi aslında. Sivas halkının mitinge katılımına dair bilgi yok sanırım. Mitingi balkonlarından, pencerelerinden seyredenler çoktu ama. “Susma Sustukça Sıra Sana Gelecek” diye haykırıldı balkonların, pencerelerin altından geçerken. Çoğu hiç tepki vermeden izledi. Sonradan duyduk ki, günler öncesinden güvenlik güçlerince uyarılmış Sivas halkı miting süresince tepkisiz kalmaları konusunda. “Yobaz Yaktı, Devlet Baktı” sloganları yolun iki yanına dizilmiş polislerin yüzlerine bakarak haykırıldı. Tepkisiz kalmaları konusunda uyarılmıştılar belki, sloganlar karşısında mimiklerinde bile değişiklik olmadı fazla. Bazı balkonlara ve çatılara da polis yerleştirilmişti.
Yürüyüşçüler Madımak Otel’e doğru yaklaştıkça ıslıklarla, sloganlarla, alkışlarla protesto arttı. Adımlar hızlandı. O daracık sokakta devletin kara kalabalık karşısında çaresiz kaldığına yine ve hiç inanmayarak durduk kaldık sonra. Madımak Otel’e ve çevreyi saran polislere jandarmalara bakan gözlerde soru ve isyan vardı: Kimin güvenliğinden sorumlusunuz, on beş yıl önceki gibi celladın mı?
Çevredeki esnafa, çoğu balkonlardan, pencerelerden sessizce yürüyüşü izleyenlere bakarken neden burada değilsiniz, diye sordu herkes içinden. Bir balkonda oturanlar bu soruya kısmen cevap oldular kendileri de bilmeden. Madımak’a yaklaşıldığında, yüksek apartmanlardan birinin balkonundan sallandırılan bayrağın ardında oturan, yaşları on beş on sekiz civarında beş genç kalabalığa doğru fütursuzca köpek işareti yaptıkları ellerini salladılar. İnanamadık önce, tekrar baktık bu defa ayağa kalkarak tekrarladılar hareketlerini. Kalabalık duraladı, dalgalandı sonra hep bir ağızdan bağırmaya başladı, “Kahrolsun Faşizm!” Gençler devam ettiler ellerini kalabalığa doğru sallamaya. Sloganlarla karşılık verildi. Sivil ve resmi polisler koşup balkondakilere içeri girin işaretleri yaparak kalabalığı sakinleştirmeye çalıştılar. Gençler içeri girdi. Yürüyüş devam etti. Aralarında herhalde 1993’de henüz doğmamış olanlar vardı o gençlerin yaşı çok küçüktü belki de o yıl bazılarının. Türkiye’nin her yanından Sivas’a akan kalabalığı “tahrik etme” hakkını buluyorlardı kendilerinde küçük yaşlarına rağmen. Polis, göz altına alacağına tahrikçilerin güvenlik içinde evlerine girmelerini sağladı. Biz, “tahrik olma hakkı olmayanlardan olduğumuzun asırlık bilinciyle yolumuza devam ettik. Tahrikçilere evlerinden bile harekete geçebilme güvenliğini ve rahatlığını sağlayan neydi peki? Bu topraklarda “tahrik olma” hakkının kimlere verilmiş bulunduğunu görmek için fazla uzağa gitmeye gerek yok. 6-7 Eylül olaylarını 2 Temmuz’a bağlayan çizgiyi irdelemek yetiyor. “Tahrik” malzemesinin kullanılış biçimine 6-7 Eylül olaylarında, Çorum, Maraş, Gazi ve Madımak Katliamı’ndan aşinayız. "Tahrik" mazeretiyle izah edilen tüm bu olay ve katliamlar ortak özellikleri olan bir katliam mühendisliği ve tertiptir. Yani kendiliğinden değil, organize bir faaliyettir.[1] Bu yıl buna kalkışılmamış olması, bazı dengelerin farlılığından başka bir şeye işaret etmez aslında.
Miting için şehre giren otobüslerdeki katılımcıların kimliklerinin toplanıp Genel Bilgi Toplama (GBT) sorgulaması yapılması, tahrikçilerin güvenliğinin sağlanması on beş yıl öncesiyle şimdi arasındaki farklılıkların sadece görünürde olduğunun kanıtıydı. Suçların faillerini cezalandırmayan, kaçmalarına göz yuman ve eksik adaletle toplumsal adalet duygusunu zedeleyenler suçlunun adresini yine şaşırmışlardı.
Bugünkü bir haberin içeriği, Sivas’taki o balkondan yürüyüşçüleri tahrik sessiz çoğunluğun sesi olup olmadıklarını düşündürdü. Habere göre, Sivaslılar arasında Madımak Otel’in altındaki kebapçıda yemek yemeyi savunanlar var hâlâ. Sebatibey İskender’de yemek yemek konusunda şunları söylemiş bazı Sivaslılar: “Neden yemeyelim? Otelin yeri başka, lokantanın yeri başka. Müze yapılacaksa başka yerler var. Burası iş merkezi, böyle kalsın. İçeride yatanlar da suçsuz” ; “Olay olduğunda 11 yaşındaydım, hiçbir şey hissetmedim. Yakılan kişiler kendi kendilerini yaktılar. Öyle söyleniyor. Sorgulamama gerek yok.” [2] Aralarından bazıları isimlerini de vermişler bazıları gizlerken kendilerini. Bu sözleri edebilenleri Sivas halkının teşhir etmesi gerek öncelikle. Habere yapılan bazı yorumlar ise röportaj yapılanlardan bu yönde görüş belirtenleri şiddetle kınarken diğer bazıları haklı bulmuş. Sivaslı olmakla özdeşleştirildiğinden yakınmışlar Madımak katliamının.
Ne bütün Sivaslılar suçlu ne de hepsi masum elbette. Ancak Sivaslılar arasından yukarıda alıntılanan türde sözleri edebilenleri, onlardan daha yüksek sesle haykırarak kınayanlar çıkmadıkça ve kınayanların sayısı katliamı aklayanlardan fazla olmadıkça, Sivaslıların hepsinin bizim “alındığımızı ya da hınç duyduğumuzu sanabildiklerini” düşünmeye devam edeceğiz.
Füsun Çiçekoğlu
[1] http://www.bianet.org/bianet/kategori/bianet/107991/6-7-eylul-istanbulu-2-temmuz-madimaka-baglayan-cizgi; Dilek Güven, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, İletişim Yayınları, 2006, s. 25-56.
[2] http://www.ntvmsnbc.com/news/452020.asp
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)